ახალი წელთაღრიცხვით, ფორდის შემდეგ მეშვიდე საუკუნეა; მსოფლიო სახელმწიფოს ათი კონტროლიორი მართავს; მსოფლიო სახელმწიფოს დევიზია ერთობა, იდენტობა, სტაბილურობა.
ეს მომავლის ცივილიზაციაა ოლდოს ჰაქსლის რომანი-ანტიუტოპიიდან ”მშვენიერი ახალი სამყარო” (Brave New World). რომანი პირველად 1932 წელს გამოქვეყნდა. სიტყვა ”უტოპია” იდეალურ ადგილს და არსებობას აღნიშნავს, ანტიუტოპია კი მისი საპირისპიროა და ყველაზე ცუდი და არასასურველი არსებობის ფორმაა. ამდენად, ცხადია, რომ რომანის სათაურია ირონიულია – ამასთანავე ეს სათაური დასცინის იმ ადამიანებს, რომელთაც მშვენიერება და პროგრესი იმ სახით წარმოუდგენიათ, როგორიც რომანშია აღწერილი.
”ახალ სამყაროში” მეცნიერება იმდენად განვითარებულა, რომ ადამიანებს საერთოდ აღარ სჭირდებათ ბავშვების გაჩენა, ამას მათ ნაცვლად ინკუბატორული და აღმზრდელობითი ცენტრები აკეთებენ, ეს ცენტრები ბავშვებს აწარმოებენ, უფრო ზუსტად – მასობრივად აწარმოებენ. მათ შემუშავებული აქვთ სპეციალური მეთოდები – თითოეული კვერცხუჯრედის ნაყოფს ხელოვნურად ამრავლებენ, ისე რომ შეუძლიათ მისგან ასამდე ტყუპისცალი ”შვან”. შედეგად, მსოფლიო მოფენილია ტყუპისცალთა დაჯგუფებებით. მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისია. ეს ახალი სამყარო წინასწარ განსაზღვრავს ყველაფერს, იგი შეგნებულად ქმნის ადამიანთა კლასებს. სულ ხუთი კლასია, მათთვის ბერძნული ანბანის ასოების სახელები დაურქმევიათ – ალფა, ბეტა, გამა, დელტა და ეპსილონი. პირველი ორი მაღალი კლასებია, დანარჩენები კი დაბალი. ინკუბატორული და აღმზრდელობითი ცენტრები ზრუნავენ იმაზე, რომ ყველა ნაყოფი თავისი კლასის შესაბამისად განვითარდეს, მაგალითად, დაბალ კლასებს დროდადრო ჟანგბადის მიწოდებას უზღუდავენ ან ალკოჰოლით გაჯერებულ სისხლის სუროგატს აწვდიან, რათა ისინი ფიზიკურად და გონებრივად ჩამორჩენილები დაიბადონ და მზად იყვნენ თავიანთი სოციალური როლისთვის. დაბადების შემდეგ ბავშვები იქვე, ცენტრში იზრდებიან. ამ ბავშვებთან მიმართებაში აქტიურად იყენებენ მეთოდს, რომელსაც ჰიპნოპედიას უწოდებენ და რომლის არსიც მდგომარეობს შემდეგში – ბავშვებს ძილის დროს ჩაურთავენ ხოლმე ხმას, რომელიც კითხულობს – კითხულობს იმ შეხედულებებსა და ფრაზებს, რომლებიც ბავშვებს უნდა ჩაუნერგონ. მთელი რომანის განმავლობაში ვხედავთ, რაოდენ ეფექტურია ჰიპნოპედია – მოზრდილი ადამიანები ხშირ-ხშირად ციტირებენ ტვინში გამჯდარ და შესისხლხორცებულ ფრაზებს; თუმცა ისინი ვერ გრძნობენ, რომ ეს მათი საკუთარი აზრები არ არის და ისინი ჰიპნოპედიით აქვთ შთაგონებული. ასეთი ფრაზებია ”ყველა ეკუთვნის ყველას”, ”ყველა მუშაობს ყველა დანარჩენისთვის”, ”დღესდღეობით ყველა ბედნიერია” და ა.შ. ამ ადამიანებს კლასობრივი ცნობიერებაც ჰიპნოპედიით აქვთ შთაგონებული, ისე რომ მართლაც ყველა ბედნიერი და კმაყოფილია თავისი კლასობრივი იდენტობით, თვით იერარქიის ყველაზე დაბალ საფეხურზე მყოფი ეპსილონებიც კი.
ბავშვების წარმოებისა და აღზრდის ეს თავისებურებები რომანის დასაწყისშივე, პირველ ორ თავშია აღწერილი. ”ეპოქის” სხვა მნიშვნელოვანი მახასიათებლებია:
- პრომისკუიტეტი – ვინაიდან ”ყველა ეკუთვნის ყველას”, მონოგამიური სექსუალური ცხოვრება ან სექსისგან საერთოდ თავის შეკავება ნორმიდან გადახრად და სირცხვილად მიიჩნევა.
- მომხმარებლობის პრიორიტეტი – ბავშვების აღზრდისას კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მომენტია ის, რომ მათ აძულებენ ბუნებას. ბუნებაში სეირნობა არ არის ეკონომიკური მნიშვნელობის მქონე აქტივობა, ამიტომ იგი საზოგადოების კეთილდღეობისთვის არათუ უსარგებლოდ, არამედ ზიანის მომტანადაც კი მიიჩნევა. წახალისებულია მხოლოდ ისეთი აქტივობები, რომლის დროსაც ადამიანი რაიმე საქონელს ან მომსახურებას შეიძენს – ერთი სიტყვით, ფულს იხდის.
- მარტოობის მიუღებლობა – მარტოობა, განმარტოება ბუნებაში სეირნობის მსგავსად მავნებლურ მოვლენად მიიჩნევა – ”წესიერმა ადამიანმა” მთელი დრო (სამუშაო დროის გარდა) ხალხით სავსე სხვადასხვა გასართობ ადგილებში უნდა გაატაროს, ღამე კი – თავის მიმდინარე სექსუალურ პარტნიორთან.
- ფორდი, როგორც ახალი ღმერთი – ახალი სამყაროს ”ღმერთი” ვინმე ფორდია, პერსონაჟები ”ო, ღმერთოს” ნაცვლად შესძახებენ ხოლმე ”ო, ფორდ” , მსოფლიო კონტროლიორ(ებ)ს უწოდებენ მის უფორდესობას. 🙂 ფორდში როგორც ჩანს, იგულისხმება ჰენრი ფორდი, ამერიკელი ბიზნესმენი; აგრეთვე ერთგან პერსონაჟები აღნიშნავენ, რომ ფორდი იგივე ფროიდია. როგორც ჩანს, მწერალს მიაჩნია, რომ მის მიერ აღწერილ მომავლის საზოგადოებას სწორედ ამ ორი ადამიანის პრინციპები აქვს ათვისებული და რადიკალური სახით განხორციელებული – იქნება ეს მასობრივი წარმოება და მოხმარება, თუ ლიბიდოს პრიორიტეტულობა ან ჰიპნოზი. აღსანიშნავია, რომ ფორდიც და ფროიდიც ოლდოს ჰაქსლის თანამედროვენი იყვნენ.
- ისტორიის უარყოფა – ”ფორდიზმი” ქადაგებს, რომ ისტორია უმნიშვნელოა, ამიტომ ”ახალი სამყაროს” ადამიანებმა ისტორიიდან ძალიან ცოტა რამე თუ იციან – აოცებთ ის ფაქტი, რომ წარსულში ბავშვებს ქალები აჩენდნენ და არსებობდა ”დედა” და ”მამა”; აგრეთვე უგულებელყოფილია მთელი წარსული კულტურა, ლიტერატურა…. თანამედროვე ხელოვნება კი მხოლოდ პროპაგანდის ან გასართობი სახით არსებობს.
- ნარკოტიკი – ადამიანებს სწამთ, რომ ”დღესდღეობით ყველა ბედნიერია”, ისინი ისე არიან აღზრდილები, რომ თავი მუდამ მაქსიმალურად ინტეგრირებულად და კომფორტულად იგრძნონ. თუ მიუხედავად ამისა, ხანდახან მაინც მოიწყენენ, მათ გასამხნევებლად არსებობს ე.წ. სომა – ანტიდეპრესანტი. ამ ნარკოტიკის მოხმარებაც ასევე ჰიპნოპედიურად აქვთ შთაგონებული, ყოველი მცირე შფოთისას იღებენ და მის გარეშე ცხოვრება არ შეუძლიათ.
ოლდოს ჰაქსლიმ ეს რომანი 30-იანი წლების დასაწყისში დაწერა. შეიძლება ვიმსჯელოთ და ვიდავოთ, რამდენად შეესაბამება ან არ შეესაბამება თითოეული ზემოაღნიშნული ნიშანი თანამედროვე ყოფას და საზოგადოებებს, მაგრამ ჰაქსლი აშკარად უსწრებდა თავის დროს. თუნდაც პრომისკუიტეტი – ბევრი იმდროინდელი კრიტიკოსი გაოცდა და აღშფოთდა კიდეც ჰაქსლის მიერ აღწერილი მკაცრად პოლიგამიური და უემოციო ურთიერთობებით, თანამედროვე მკითხველს კი ვფიქრობ, მაინცდამაინც არ უნდა უკვირდეს და ეუცხოვებოდეს მსგავსი რამ. ჩემთვის რომანში აღწერილი პრობლემებიდან ყველაზე აქტუალური მაინც ”ნარკოტიკის პრობლემაა” – მეტად შემაშფოთებელი და უსიამოვნოა საყოველთაო გატაცება სიგარეტითა და ალკოჰოლით, რასაც თანამედროვე საზოგადოებაში ვხედავ. აგრეთვე მნიშვნელოვნად და აქტუალურად მიმაჩნია ამორალური მედია, რომელიც ყველაფერს სანახაობად და გასაყიდ საქონლად აქცევს – ადამიანის (პირად) ცხოვრებას, გრძნობებს და ტრაგედიასაც კი. მართალია პოსტში ეს ჯერ არ მიხსენებია, მაგრამ მედია რომანში საკმაოდ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს – ტრაგიკული ფინალის უშუალო მიზეზი ხდება!
ჰაქსლი ალაგ-ალაგ მეტისმეტად კონსერვატიულია და ჩემთვის მიუღებელი, მაგრამ რომანი საინტერესოა, ის პრობლემები და ის საფრთხე, რომელსაც იგი აღწერს – მნიშვნელოვანი. ჯორჯ ორუელს ეშინოდა, რომ ტოტალიტარული სახელმწიფო ძალადობით დაიმორჩილებდა ადამიანებს და მოახდენდა საზოგადოების დეგრადირებას; ოლდოს ჰაქსლის კი ეშინოდა, რომ ადამიანების დეგრადირება არა ძალით, არამედ ”შეუმჩნევლად”, შთაგონებით მოხდებოდა. რასაკვირველია, ამის გამო აბსურდული შეთქმულების თეორიები არ უნდა შევთხზათ, მაგრამ არც ეჭვშეუტანლად, ”ჰიპნოპედიურად” უნდა ვიმეოროთ ფრაზები და ვაღიაროთ ”ჭეშმარიტებები”.
ჯიჯღინა ბლოგი 