დიდი ძმა გიყურებთ

ჯორჯ ორუელი თავის ანტიუტოპიურ რომანში “1984” აღწერს ტოტალიტარულ სახელმწიფო ოკეანიას. ოკეანიაში მკაცრი იერარქიაა, სახელმწიფოს მართავს მცირერიცხოვანი პარტია, პარტიის სათავეში კი დგას ვინმე “დიდი ძმა”. მოქალაქეების საზოგადოებრივი და პირადი ცხოვრება, მათი აზროვნება მკაცრად კონტროლდება პარტიის მიერ. მათ ერთი წამითაც არ უნდა დაავიწყდეთ “თავიანთი მოვალეობები”, ამიტომ საჯარო ადგილებში გაკრული პლაკატები მათ ამცნობს და ახსენებს: “დიდი ძმა გიყურებთ”.

ოკეანიის ერთ-ერთი სამინისტრო, რომელსაც ირონიულად სიყვარულის სამინისტრო ჰქვია, და მის დაქვემდებარებაში მყოფი აზრის პოლიცია მუშაობენ იმაზე, რომ პოტენციური მეამბოხეები გამოავლინონ და სხვადასხვა მეთოდების (მათ შორის, წამების) გამოყენებით, ისევ “სწორ გზაზე დააყენონ”, ესე იგი, შეაყვარონ პარტია და დიდი ძმა. სწორედ ასე ემართება რომანის პროტაგონისტ უინსტონ სმითსაც. რომანის დასაწყისში მას პარტია სძულს და ერთგვარი მეამბოხეა, მაგრამ საბოლოოდ, სიყვარულის სამინისტროს “კარგი მუშაობის” შედეგად, დიდ ძმას ისიც შეიყვარებს.

დიდი ძმის და პარტიის სიყვარული კი ნიშნავს, ფლობდე ე.წ. ორაზრის ხელოვნებას, შეგეძლოს აბსურდული დებულებების დაჯერება, მაგალითად ოკეანიის ლოზუნგების: ომი მშვიდობაა, თავისუფლება მონობაა, უცოდინარობა ძალაა. ან კიდევ სხვა დებულებისა, ორუელის სხვა რომანიდან “ცხოველების ფერმა”: ყველა ცხოველი თანასწორია, მაგრამ ზოგი უფრო თანასწორია.

პატრიარქის 29 აპრილის ქადაგება ქალის მოვალეობებსა და ოჯახურ ცხოვრებაზე, ვფიქრობ, უკვე ყველასთვის ცნობილია. ვფიქრობ იმასაც, რომ ამ ქადაგების არსი ყველა მოაზროვნე ადამიანისთვის გასაგები უნდა იყოს. არაფერი რთული იქ არ თქმულა. ყოველი შემთხვევისთვის, ქადაგების ძირითად დებულებებს კიდევ ერთხელ გავიმეორებ: ცოლი და ქმარი თანასწორი არ არიან, ქმარი ცოლზე აღმატებულია (შესაბამისად, მამაკაცი ქალზე აღმატებულია); ცოლი უნდა მოემსახუროს ქმარს; ქალის მოვალეობაა დედობა და ქმრის მომსახურება. ყველაფერი დანარჩენი გამომდინარეობს პირველი დებულებიდან, რომ ქალი და მამაკაცი თანასწორები არ არიან! განსაკუთრებული აჟიოტაჟი გამოიწვია იმან, რომ პატრიარქმა თქვა, ქალმა ქმარს ფეხების დაბანა უნდა შესთავაზოსო. ამაზე შემდეგში კიდევ ვილაპარაკებ, მანამდე კი ისევ ზოგად განცხადებას მივუბრუნდები.  გასაკვირი არ არის, რომ პატრიარქს ბევრი დამცველი გამოუჩნდა. უნდა ითქვას, რომ ისინი მოაზროვნე ადამიანებივით სულაც არ იქცევიან, საუბრობენ იმაზე, რომ ეს ყველაფერი  ალეგორიაა, ან კონტექსტიდან არის ამოგლეჯილი, “მორჩილება” თურმე მონობა არ არის ან პატრიარქი თურმე მხოლოდ ურთიერთპატივისცემაზე საუბრობდა და სხვაზე არაფერზე. ერთი სიტყვით, მათ უყვართ დიდი ძმა და ფლობენ ორაზრს. თუ მართლაც მოაზროვნე ადამიანები ვართ და არა ზომბები, სიმართლეს თვალი უნდა გავუსწოროთ და ვაღიაროთ, რომ თავისუფლება მონობა არ არის, არც თანასწორობა და უთანასწორობა შეიძლება ერთდროულად არსებობდეს. ეს ქადაგება კი გენდერული თანასწორობის და ადამიანის (ქალის) თავისუფლების წინააღმდეგ არის მიმართული.

ახლა რაც შეეხება ფეხების დაბანას, რა თქმა უნდა, ეს მონაკვეთი ყველაზე მეტად თვალშისაცემია ყველასთვის. ფემინისტებმა, ლიბერალებმა და სხვა კრიტიკოსებმა აღშფოთების გამოხატვისას აქცენტი ძირითადად სწორედ ამ მონაკვეთზე გააკეთეს. დამცველებიც, საპასუხოდ, შეეცადნენ აღნიშნული მონაკვეთი გაემართლებინათ (სწორედ ამაზე აცხადებენ, ალეგორია არისო). ისე გამოდის, თითქოს ქადაგების დანარჩენი ნაწილი ყველასთვის მისაღებია და მხოლოდ ფეხების დაბანაა პრობლემა. მე როგორც ფემინისტი, ვაცხადებ, რომ ეს ასე არ არის! მიუღებელია მთლიანად ეს ქადაგება, ხოლო “ფეხების დაბანა” ძირითადი პრინციპიდან (ქალის და მამაკაცის უთანასწორობიდან) მომდინარე ერთ-ერთი რიგითი სიმახინჯეა. აღმაშფოთებელია ის, რომ ქალს როგორღაც არასრულ ადამიანად და მამაკაცის მონად თუ მოსამსახურედ მიიჩნევენ.

სამწუხაროდ, პატრიარქის ქადაგებაზე არაადეკვატური რეაქცია აქვთ ე.წ. ქალის უფლებადამცველებს – საუკეთესო შემთხვევაში ეს პატრიარქის რბილი და უცნაური კრიტიკაა, ხოლო ნინო ციხისთავმა საერთოდ დიდი ძმის სანიმუშო სიყვარული გამოამჟღავნა. მარინა თაბუკაშვილი კი მიუთითებს, რომ უშუალოდ სახარებაში არაფერია ნათქვამი ქალისა და მამაკაცის უთანასწორობაზე. ეს მართლაც ასეა, მაგრამ ამას უფლებადამცველისთვის არსებითი მნიშვნელობა არ უნდა ჰქონდეს. რომ ეწეროს ეს სახარებაში, მაშინ თანახმა ვიქნებოდით? აღარ ვიბრძოლებდით ადამიანის უფლებების დაცვისთვის? ქალბატონი მარინა ასევე აღნიშნავს, რომ საქართველოში ბევრი ქალი მუშაობს და ქმრებს შეუძლიათ მათ ფეხები დაბანონ. “მე მიმაჩნია, რომ ადამიანებმა ერთმანეთს ფეხები უნდა დაბანონ, თუ სიყვარულით და პატივისცემით არიან განწყობილი ერთმანეთის მიმართ” – აცხადებს იგი, იმის ნაცვლად რომ საერთოდ უარყოს ფეხების დაბანის უცნაური იდეა. თუმცა ეს ალბათ გემოვნების საკითხია. ნინო ციხისთავი და გალინა პეტრიაშვილი აცხადებენ, რომ მთავარია სახელმწიფომ შეასრულოს თავისი მოვალეობა და უზრუნველყოს გენდერული თანასწორობა მიუხედავად იმისა, თუ რას იქადაგებს პატრიარქი. საინტერესოა, როგორ მოახერხებს სახელმწიფო ამის გაკეთებას, ექნება კი აზრი მის მიერ გატარებულ ღონისძიებებს (მაგალითად, ოჯახში ძალადობის წინააღმდეგ), მაშინ როცა ქალებს დიდი ძმა უყურებს და ჯოჯოხეთით ემუქრება იმ შემთხვევაში, თუ ისინი “თავიანთ მოვალეობას” არ შეასრულებენ, მაშინ როცა პატრიარქის ქადაგება ამყარებს პატრიარქატს.

არავისთვის საიდუმლო არ არის, რომ ტრადიციული რელიგიები და ჩვენი ეკლესიაც, ქალთმოძულეა. ქალი რომ მეორეხარისხოვანი ადამიანი და ქმრის მოსამსახურეა, ამას უფრო დაბალ იერარქიულ საფეხურზე მყოფი სასულიერო პირები ისედაც გამუდმებით უქადაგებენ მრევლს. და მაინც, პატრიარქის, მაღალი იერარქის ქადაგება უდაოდ კარგი საბაბია გენდერული თანასწორობისა და მის მიმართ ეკლესიის დამოკიდებულების პრობლემის წინწამოსაწევად და ამ თემაზე დისკუსიის დასაწყებად. დასანანი იქნება, თუ ამ საკითხზე ერთადერთ ფემინისტურ (?) გამოხმაურებად მხოლოდ ზემოხსენებული უფლებადამცველების განცხადებები დარჩება.

ეკლესია, მაფია, პოლიცია

სააღდგომოდ დიდი ვნებათაღელვა გამოიწვია პაატა შამუგიას ბლოგპოსტმა და კიდევ ერთხელ დასვა დღის წესრიგში საკითხი, რას წარმოადგენს ეკლესია და რა დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს მის მიმართ საზოგადოებას.

ზემოხსენებული ბლოგპოსტის შთაბეჭდილებით ბევრმა ადამიანმა ეკლესია და სამღვდელოება მაფიას შეადარა, ზოგმა პოლიციასთანაც გაავლო პარალელები. ვნახოთ, რით ჰგავს ან განსხვავდება ეს სამი ინსტიტუტი ერთმანეთისგან.

ეკლესია:

რა სარგებელი მოაქვს საზოგადოებისთვის? არანაირი. ადამიანთა გარკვეულ ნაწილს უქმნის ილუზიას, რომ “ყველაფერი რიგზეა” და “ყველაფერი კარგად იქნება”; ასევე თუ “წესიერად” მოიქცევა, სიკვდილის შემდეგ სამოთხეში მოხვდება. შეიძლება შემომედავონ კიდეც რომ ამგვარი ტყუილი და ილუზია საზოგადოებისთვის სასარგებლოა, მაგრამ მე პირიქით მგონია.

რა ზიანი მოაქვს საზოგადოებისთვის? მღვდლობა მართლაც ძალიან კომფორტული “პროფესიაა”. მღვდლები არაფერ სასარგებლოს არ ქმნიან, არაფრით არ ემსახურებიან საზოგადოებას. ისინი მხოლოდ არწმუნებენ ადამიანებს, თუ ფულს და ძალაუფლებას მოგვცემთ, სამოთხეში მოხვდებითო. ჰოდა, იღებენ კიდევაც – ფულსაც და ძალაუფლებასაც. თუ “მორჩილებაში არ იქნები”, თუ ეკლესიას და მოძღვარს არ დაუჯერებ, თუ შენი ცხოვრების ყოველ დეტალს მოძღვრის კონტროლს არ დაუქვემდებარებ და ყველაფერზე კურთხევას არ ითხოვ, მაშინ ცოდვილი ხარ და ღმერთი დაგსჯის, სამოთხეში ვეღარ მოხვდები… – ეს დისკურსი ძალიან გავრცელებული და ყველასთვის ცნობილია. ეკლესიას უნდა დაემონო, ემსახურო, ფული შესწირო (რაც მეტი, მით უკეთესი), მოძღვარს ყველაფერი დაუჯერო, საერთოდ სასულიერო პირში არასოდეს შეიტანო ეჭვი და არასდროს გააკრიტიკო, რადგან ის “წმინდაა”.

ამგვარად დამონებულ მრევლში/საზოგადოებაში ეკლესიას, რა თქმა უნდა, არ უჭირს გაავრცელოს ის იდეები, რაც კიდევ უფრო შეუწყობს ხელს მისი ძალაუფლების განმტკიცებას – მათ შორის, ფაშისტური, სექსისტური, ჰომოფობიური, ქსენოფობიური ან უბრალოდ აბსურდულ-ირაციონალური და ანტიმეცნიერული იდეები.

ამხელა ძალაუფლების მქონე ეკლესიას უკვე ისიც აღარ უჭირს, რომ არა მხოლოდ თავის მრევლს, არამედ სახელმწიფოსაც გამოსძალოს ფული რამდენიმე ათეული მილიონის ოდენობით (შეგახსენებთ, რომ “სახელმწიფოს ფული” იგივე საზოგადოების, გადასახადების გადამხდელთა ფულია). თუკი სახელმწიფო უარს იტყვის მისთვის ამ ფულის გადახდაზე, დიდია ალბათობა, ეკლესიამ თავისი ზომბირებული მრევლი ააჯანყოს.

ამგვარად, ეკლესია “იკვებება” საზოგადოების ხარჯზე, იღებს დიდ ფულსაც და დიდ ძალაუფლებასაც, ავრცელებს მახინჯ იდეებსა და მენტალიტეტს. ეკლესია აგებულია ადამიანთა ჩაგვრაზე, დისკრიმინაციასა და ექსპლუატაციაზე.

მაფია:

რა სარგებელი მოაქვს საზოგადოებისთვის? არანაირი. მაფიის ზოგი ტიპი ცდილობს, გარკვეულწილად ჩაანაცვლოს პოლიცია და სასამართლო და გადაწყვიტოს ადამიანებს შორის არსებული დავები. მაგრამ მაფიას არ შეუძლია, ჩაენაცვლოს სასამართლოს ან პოლიციას, ის ვერ იქნება სამართლიანობისა და უსაფრთხოების გარანტი, რადგან თავად არის კრიმინალური და უსამართლო. ისიც, ეკლესიის მსგავსად “მუშაობს” მხოლოდ საკუთარი ფულისა და ძალაუფლების გასაზრდელად და არავითარი სხვა მიზანი არ გააჩნია.

რა ზიანი მოაქვს საზოგადოებისთვის? მაფია არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგსა და უსაფრთხოებას, ქმნის კრიმინალურ ქსელებს, არის სხვადასხვა ტიპის მძიმე დანაშაულის ბუდე, ადამიანებს ფულს სძალავს და ექსპლუატაციას უწევს. მაფია აგრეთვე ავრცელებს მახინჯ მენტალიტეტს და სხვადასხვა ტიპის დისკრიმინაციულ თუ ფაშისტურ იდეებს, რომლებიც ზემოთ ეკლესიასთან აღვნიშნე.

მაფიის ბოროტების დანახვა გაცილებით უფრო ადვილია, რადგან ის კრიმინალურია და ადამიანების დამონებას უხეში ძალის გამოყენებით ახდენს. აი, ეკლესია კი ღმერთის (სიკეთის) სახელსაა ამოფარებული და მას თავისი ნებით ემონებიან, იმ იმედით, რომ სამოთხეში მოხვდებიან. ტყუილია! არ დაიჯეროთ! მონა ან ზომბი თუ იქნებით, ამის გამო სამოთხეში არ მოხვდებით.

პოლიცია:

რა სარგებელი მოაქვს საზოგადოებისთვის? იცავს საზოგადოებრივ წესრიგს, უზრუნველყოფს ადამიანთა უსაფრთხოებას და ძალადობისგან დაცულობას.

რა ზიანი მოაქვს საზოგადოებისთვის? პოლიციამ შეიძლება გამოამჟღავნოს მიდრეკილება კორუფციისკენ, ზოგიერთი ტიპის დანაშაულის იგნორირების ან სულაც ხელშეწყობისკენ, ძალის გადამეტებისა და ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისკენ…

პოლიცია არის ინსტიტუტი, რომელიც არსებობს ადამიანთა შეთანხმების საფუძველზე. პოლიციის ფუნქცია არის სწორედ ის, რომ მან დაიცვას საზოგადოებრივი წესრიგი, უზრუნველყოს უსაფრთხოება და კანონიერება. მაშასადამე, საზოგადოებას შეუძლია გააკრიტიკოს პოლიცია, მოითხოვოს მისგან, რომ არ გადაუხვიოს თავის ფუნქციებს, მოითხოვოს მასზე მეტი კონტროლი და ა.შ. მაფიის შემთხვევაში, რაიმე კონსტრუქციული კრიტიკა, რომ “ის თავის ფუნქციებს არ ასრულებს”, რა თქმა უნდა აბსურდია. ვფიქრობ, ასევეა ეკლესიის შემთხვევაშიც, რადგან ეკლესიის ოფიციალურად გაცხადებული ფუნქციები და მიზნები ბუნდოვანი და მისტიკურია. გარდა ამისა, სასულიერო პირების კრიტიკა, როგორც აღვნიშნე, პრაქტიკულად აკრძალულია.

როცა “ბედავენ” და რომელიმე მღვდელს აკრიტიკებენ, ეკლესიის დამცველებს ხანდახან მოჰყავთ ხოლმე ასეთი არგუმენტი, ამას მთელ ეკლესიაზე რატომ ავრცელებთ, ცუდი და კარგი ხომ ყველგან არისო. მე მინდა ვუპასუხო მათ, პოლიციაში შეიძლება იყვნენ “ცუდები და კარგები”, მაგრამ ეკლესიაში არა. არც მაფიაში. ეს ორი ინსტიტუტი თავისი არსით არის ბოროტება და თითო-ოროლა “ბუნჩულა” და “შემწყნარებლური” წევრი თუ გამოერევათ, ეს ინსტიტუტის ბუნებას არ ცვლის. ამგვარ ინსტიტუტებს უნდა ებრძოლო.

საყურადღებოა ის ფაქტიც, რომ ეკლესიაც, მაფიაც და პოლიციაც თითქმის სულ მამაკაცებით არის დაკომპლექტებული. ეკლესია და მაფია თავისი არსით წარმოადგენს მკაცრ პატრიარქალურ, იერარქიულ ინსტიტუტებს. ეკლესია და მაფია თავიანთი მახინჯი მენტალიტეტით ჩაგრავენ და მტრობენ არა მხოლოდ საზოგადოებრივ უმცირესობებს, არამედ ისეთ დიდ ჯგუფსაც, როგორიც არიან ქალები. ისინი, რასაკვირველია, იმონებენ თავიანთი წრის გარეთ მყოფ მამაკაცებსაც, მაგრამ მათი გაგებით ქალები (და ჰომოსექსუალი მამაკაცები) იერარქიის კიდევ უფრო დაბალ საფეხურზე დგანან. ამიტომ, მაფია და ეკლესია ნებისმიერ, თვით ყველაზე დაჩაგრულ-დამონებულ მამაკაცსაც კი “საჩუქარს უკეთებენ” – უფლებას აძლევენ, რომ ქალებზე იბატონოს. რაც შეეხება პოლიციას, ისიც, როგორც ყველა ტრადიციული ძალაუფლებასთან დაკავშირებული ინსტიტუტი ძირითადად მამაკაცებითაა დაკომპლექტებული, მაგრამ ვფიქრობ, ამის შეცვლა შესაძლებელია.

მე რომ პოლიტიკური პარტია მქონდეს, ამომრჩეველს შევპირდებოდი:

1. ეკლესიისთვის სახელმწიფო დაფინანსების შეწყვეტას;
2. პოლიციის ფემინიზაციას.

იხილეთ რუსი ფემინისტების “პანკ-ლოცვა”

სირაქლემები და “ტაბულა”

“ქართული ოცნების” პრესსპიკერი, მაია ფანჯიკიძე 8 მარტს გამოქვეყნებულ ერთ-ერთ ინტერვიუში აცხადებს, რომ საქართველოში ქალის უფლებები დაცულია და ამ მხრივ არანაირი პრობლემები არ არის.

ჟურნალ “ტაბულას” ბოლო ნომერი ფემინისტების მიერ გადაცემა “ქალური ლოგიკის” მიმართ პროტესტსა და დახურვის მოთხოვნას ეხმაურება სტატიით “ფემინისტური ლოგიკა”. სტატიის არსი ისაა, რომ “ტაბულა” ფემინისტებს თავისუფალი სიტყვისა და მედიის მტრებად აცხადებს; ერთგან კი წერია ასეთი რამ: “ერთია, როცა გამოხატვა აჩენს მყისიერ საფრთხეს – ძალადობის მსხვერპლად იქცეს რომელიმე პირი ან პირთა ჯგუფი. ასეთ დროს პირდაპირი კავშირი ძალადობასა და გამოხატვას შორის, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის აუცილებლობას ქმნის.” მაშასადამე, “ტაბულას” ჟურნალისტების აზრით, “ქალური ლოგიკა” ძალადობის მყისიერ საფრთხეს არ ქმნის და ამიტომ მისი დახურვის მოთხოვნა ბოროტებაა.

როგორც მაია ფანჯიკიძის, ისე “ტაბულაში” გამოთქმული მოსაზრება მცდარია და აი, რატომ:

არასამთავრობო ორგანიზაცია “ძალადობისგან დაცვის ეროვნულმა ცენტრმა” 2010 წელს ჩაატარა კვლევა ოჯახში ძალადობის შესახებ და აღმოჩნდა, რომ საქართველოში ყოველი მესამე ქალი ძალადობის მსხვერპლია. რეგიონების მიხედვით, ყველაზე მძიმე მდგომარეობა კახეთშია, სადაც ძალადობის მსხვერპლი 92%-ს აღწევს. საკმაოდ მძიმე მდგომარეობაა სხვა რეგიონებშიც, მაგალითად, ქვემო ქართლში, აჭარაში და იმერეთში ძალადობის მსხვერპლი ქალთა 3/4-ია. ძალადობა არის სხვადასხვა სახის, მათ შორის ფსიქოლოგიური, ფიზიკური და სექსუალური.

ქალები ხშირად ვერ ახერხებენ მოძალადე ქმრისგან (ან სხვა ოჯახის წევრისგან) თავის დახსნას, რადგან გარდა იმისა, რომ საზოგადოებრივი აზრი მათ წინააღმდეგაა, მათ უბრალოდ წასასვლელიც არსად აქვთ ხოლმე – მათ უძრავი ქონება ან მაღალი შემოსავალი არა აქვთ, გათხოვილ ქალს კი თავისი ოჯახი უარს ეუბნება უკან მიღებაზე. სახელმწიფოსთვის ეს საკითხი პრიორიტეტული არ არის, არსებული კანონმდებლობა ვერ უზრუნველყოფს ქალის დაცვას. ქალის დაცვას ვერც ქალის უფლებადამცველი ორგანიზაციები ახერხებენ – სხვადასხვა ინტერვიუებში თვითონვე აღიარებენ ამას. ისინი როგორც წესი, მხოლოდ იმას ახერხებენ, რომ მსხვერპლს დროებითი თავშესაფარი მისცენ, მაგრამ საბოლოოდ ქალი მაინც იძულებული ხდება მოძალადესთან დაბრუნდეს.

ასეთ პირობებში, საუბარი იმაზე, რომ ქალის უფლებები დაცულია ან რომ ძალადობის მყისიერი საფრთხე არ არსებობს, სირაქლემის პოზაა და სხვა არაფერი. ამ თემაზე სირაქლემის პოზა ძალიან გამტკბარი აქვს ნებისმიერი მიმართულების პოლიტიკოსს და “უფლებადამცველს”. ამაზე არავინ საუბრობს. “პოლიტიკური თემაა” ყველაფერი – საგარეო ურთიერთობებიდან დაწყებული სხვადასხვა სკულპტურების დადგმით დამთავრებული. ქალების პრობლემები კი “პოლიტიკური თემა” არაა. ჟურნალისტებს არც კი მოსდით აზრად, პოლიტიკოსებს ამის შესახებ კითხვა დაუსვან. “ბატონო/ქალბატონო, რას ფიქრობთ ოჯახში ძალადობის შესახებ და როგორ ესახება თქვენს პარტიას ამ პრობლემის მოგვარება?” გინახავთ ან გაგიგიათ ოდესმე მსგავსი კითხვა ქართველი პოლიტიკოსის მიმართ? მე არ მახსენდება. ჟურნალისტებს რატომღაც ჰგონიათ, რომ ამ თემაზე კითხვები მხოლოდ ქალის უფლებადამცველ ორგანიზაციებს ან დიდი-დიდი სახალხო დამცველის აპარატს უნდა დაუსვან.

პოლიტიკოსები და უფლებადამცველები დიდი ენთუზიაზმით საუბრობენ პატიმართა უფლებების დარღვევაზე, მათზე განხორციელებულ ძალადობაზე ან კიდევ აქციების ძალადობრივი მეთოდებით დაშლაზე და ა.შ. სტუდენტები აპროტესტებენ, რომ თვითმმართველობის წევრები “რიგით” სტუდენტებს სცემენ… ყველა აპროტესტებს, როცა კაცებს ხვდებათ, ქალებზე კი ყველა დუმს. რატომ? იმიტომ რომ ასეთი წესია – კაცებზე ჩვეულებრივ საჯაროდ ძალადობენ, ქალებზე კი არა. ქალზე საჯაროდ “ხელის აწევა” პატრიარქალურ-მაჩოისტური გადმოსახედიდან დიდ სირცხვილად და თავის მოჭრად ითვლება. აი, სახლში “ჩუმად” საკუთარ ცოლზე, შვილზე ან დაზე ძალადობა კი შეიძლება, სადმე მოფარებულ კუთხე-კუნჭულში ქალის გაუპატიურებაც არაა პრობლემა. ასეთი ძალადობის არშემჩნევა, მასზე თვალის დახუჭვა ბევრად უფრო ადვილია, ვიდრე იმაზე, რომელიც საჯარო სივრცეში ხდება.

დავუბრუნდეთ ისევ პატიმრების თემას. პატიმართა უმეტესობა კაცია, როგორც ითქვა, მათ არც თუ ცოტა დამცველი და გულშემატკივარი ჰყავთ. ჩნდება ბუნებრივი შეკითხვა, თუ ვინმე რეციდივისტი და საზოგადოებისთვის განსაკუთრებულად საშიში მამაკაციც კი იმსახურებს იმას, რომ მისი უფლებების დაცვისთვის იბრძოლონ, რატომ არ იმსახურებს იმავეს მშვიდობიანი მოქალაქე ქალი? აშკარა უსამართლობაა ის, რომ ქალის უფლებების ხსენებისთანავე ყველა (მათ შორის ქალებიც!) თავს ქვიშაში წარგავს და განაცხადებს, რომ არანაირი პრობლემა არ არსებობს, ეს რა სალაპარაკოა და ა.შ.

ქალზე ძალადობა მთელ მსოფლიოში პრობლემად რჩება. მაგალითად მოვიყვან შემთხვევებს, რომლებიც განსაკუთრებით მძიმე და ტრაგიკული შედეგით დასრულდა. 2000 წელს პალესტინაში 21 წლის ფახრა იუნუსს ყოფილმა ქმარმა მჟავა დაასხა. გოგონამ საშინელი დაზიანებები მიიღო, ცხვირი პრაქტიკულად სულ დაუდნა, უამრავი ოპერაცია გაიკეთა და ცოცხალი გადარჩა, მაგრამ ამ თავდასხმამ სამუდამოდ დაამახინჯა და ადამიანის სახე დაუკარგა. 12 წლის შემდეგ უბედური ქალი ფანჯრიდან გადახტა და თავი მოიკლა.

უკრაინელ 18 წლის გოგონას, ოქსანა მაკარს რამდენიმე კაცი დაესხა თავს, გააუპატიურეს, აწამეს და ცეცხლი წაუკიდეს. გოგონამ მძიმე დამწვრობები მიიღო, ექიმებს მისი ორივე ქვედა კიდურის და ერთი ხელის ამპუტაცია დასჭირდათ, მაგრამ ოქსანა მაინც გარდაიცვალა.

ამ პოსტს რომ ვწერდი, ჩემმა მეგობარმა ფეისბუქზე სწორედ მაშინ გააზიარა საქართველოში მომხდარი ეს ამბავი. 23 წლის გოგონა ქმარმა მოკლა. მოკლულს უკვე აღარაფერი ეშველება, მაგრამ იქნებ დამნაშავე მაინც დაისაჯოს მკაცრად. ზემოთ აღწერილ შემთხვევებში, მიუხედავად ძალადობის სიმძიმისა და კატასტროფული შედეგებისა, ფახრაზე და ოქსანაზე თავდამსხმელმა მამაკაცებმა მაინც მოახერხეს სასჯელისგან თავის დაძვრენა… იმიტომ, რომ გავლენიანი ოჯახებიდან იყვნენ და სახელმწიფოც მათ მხარეზე აღმოჩნდა.

 

რაც შეეხება “ტაბულას”, “ფემინისტური ლოგიკა” მათი პირველი ანტიფემინისტური სტატია არ არის, ამგვარი სტატიები ამ ჟურნალში საკმაოდ ხშირია. “ტაბულას” რედაქციას მიაჩნია, რომ მათ მემარჯვენე-ლიბერტარიანულ იდეოლოგიასთან ყველანაირი ფემინიზმი წინააღმდეგობაში მოდის. მაგრამ მე ვფიქრობ, ამაშიც ცდებიან. ამის სადემონსტრაციოდ კი სწორედ ოჯახში ძალადობის თემა გამოდგება. მემარჯვენეებისთვის იდეალური სახელმწიფო მინიმალური სახელმწიფოა. მინიმალური სახელმწიფოს არსი მდგომარეობს შემდეგში: მან უნდა დაიცვას თავისი მოქალაქეები საფრთხისგან, როგორც ერთმანეთისგან, ასევე სახელმწიფოს გარედან მომდინარე საფრთხისგან. ამიტომ მინიმალური სახელმწიფოს ყველაზე მნიშვნელოვანი ინსტიტუტებია ჯარი და პოლიცია. მეორე მხრივ, ეს სახელმწიფო რაც შეიძლება ნაკლებად უნდა ჩაერიოს სხვა საკითხებში, განსაკუთრებით ეკონომიკაში. მაშასადამე, მემარჯვენეების აზრით, სახელმწიფოს ყველაზე მნიშვნელოვანი ფუნქციაა, დაიცვას ადამიანები საფრთხისგან, ძალადობისგან, თავისუფლების შეზღუდვისგან, ხოლო სხვა მხრივ აცალოს მათ თავისუფლად განვითარება და ეკონომიკური აქტივობა. თუ დავეყრდნობით ქალზე ძალადობის შესახებ ჩვენ ხელთ არსებულ ინფორმაციას, თუნდაც ზემოთ ხსენებულ სტატისტიკას, გამოდის, რომ სახელმწიფო თავის უპირველეს და უმნიშვნელოვანეს ფუნქციას – ძალადობისგან დაცვას – ვერ ან არ ასრულებს. ამ ქალებისთვის ფაქტობრივად, არც მინიმალური და არც საერთოდ არანაირი სახელმწიფო არ არსებობს. ისინი არიან პრესახელმწიფოებრივ, ჰობსისეულ “ბუნებრივ მდგომარეობაში”, სადაც შედარებით სუსტ ადამიანს სხვა გზა არა აქვს, გარდა იმისა, რომ ან ითმინოს ძალადობა ან მოძალადე მოკლას. იმ შემთხვევაში თუ გატანჯული ქალი მეორე, უკიდურეს და საშინელ არჩევანამდე მივა, აქ უცებ საიდანღაც გაჩნდება სახელმწიფო და მკვლელს დასჯის, მიუხედავად იმისა, რომ თავისივე უმოქმედობითა თუ უუნარობით მიიყვანა ადამიანი ამ ზომამდე.

მართალია, მინიმალური სახელმწიფოს ცნება ჯერ კიდევ იმ ბნელ დროებაში ჩამოყალიბდა, როცა ქალი მოქალაქედ და სრულფასოვან ადამიანად არ მოიაზრებოდა. ასე რომ, ის თავიდან მართლაც მხოლოდ მამაკაცების დასაცავად იყო ჩაფიქრებული. მაგრამ ახლა ხომ სხვა დროა – თუ ქალს ადამიანად და მოქალაქედ ვაღიარებთ (რისი აღიარებისთვისაც სხვათაშორის, ქალებმა/ფემინისტებმა ბევრი იბრძოლეს), მაშინ ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ სახელმწიფო ვალდებულია ქალი ძალადობისგან დაიცვას, ისევე როგორც მამაკაცი, იმისგან დამოუკიდებლად, თუ სად და რა პირობებში ხორციელდება ეს ძალადობა.

აქედან გამომდინარე, აბსოლუტურად გაუგებარია, რით ეწინააღმდეგება ქალის ძალადობისგან დაცვის ფემინისტური მოთხოვნა ვინმეს მემარჯვენე-ლიბერტარიანულ იდეოლოგიას. მესმის, მემარჯვენე არ ეთანხმებოდეს სოციალისტური ფემინიზმის ზოგიერთ მოთხოვნას, მაგრამ ძალადობის საკითხზე სირაქლემას პოზაში ყოფნა არ მესმის. თუ ამ ადამიანს ყველანაირი ფემინიზმის ხსენებაზე ელეთმელეთი მოსდის და ჯიუტად უარყოფს ძალადობის არსებობას ან ამ თემის მნიშვნელობას, მაშინ გამოდის, რომ მას უბრალოდ ხელს აძლევს ამგვარი ძალადობის არსებობა და ქალის დაუცველობა. უკეთეს შემთხვევაში, ასეთ მემარჯვენეს (მამაკაცს) მოსწონს ის, რომ ამგვარად დამონებულ-დაბეჩავებული ქალები საზოგადოებრივ ასპარეზზე თუ შრომის ბაზარზე ვერანაირ კონკურენციას ვერ გაუწევენ, უარეს შემთხვევაში კი თვითონაც მოძალადეა. ძალადობაზე თვალის დახუჭვა არანაირი პოზიტიური იდეოლოგიური მოსაზრებებით არ იხსნება და არც შეიძლება აიხსნას.

ქართლის დედა და გლამურული გოგონა

ფეისბუქზე ყურადღება მიიქცია ერთმა ფოტომ. მისი ავტორი შალვა ლონდარიძეა და ზედ გამოსახულია ორი ქალი, ორი ქანდაკება. ერთი ქართლის დედაა, ერთიც ახალი ქანდაკება ხიდის მოაჯირზე. კონტრასტი ამ ქანდაკებებს, ქალის ამ სახეებს შორის აშკარაა, მაგრამ როგორც ჩანს, ამის არაერთგვაროვანი ინტერპრეტაციაა შესაძლებელი.

ზოგმა ამ კონტრასტში პროგრესი დაინახა, ახალი ქალი ფემინისტური იდეის განსხეულებად აღიქვა. კერძოდ, საუბარი მაქვს გიორგი კიკონიშვილის პოსტზე. გიორგი აცხადებს, რომ ამ ქანდაკებამ თუ ამ კონტრასტმა ქანდაკებებს შორის შეძლო მიეტანა ხალხამდე ის, რაც “აკადემიური ენით” მოსაუბრე ფემინისტებმა ვერ შეძლეს. მისი თქმით, ქანდაკება “ორგანულადაა შერწყმული ადგილობრივ კულტურასთან და ამ ადგილობრივი ენით ელაპარაკება ადამიანებს”. ერთი სიტყვით, გიორგის აზრით, ხელოვნებამ შეძლო ადამიანებთან მიეტანა ის იდეა, რომელიც ამ იდეის უპირველესმა მატარებლებმა (ფემინისტებმა) ვერ შეძლეს. ამ აზრით, ქართლის დედა კულტურის მიერ რეპრესირებული ქალის სახეა, “ახალი ქალი” კი, მისგან განსხვავებით, თავისუფალი და ბედნიერია.

მაგრამ არის კი ეს კონტრასტის სწორი ინტერპრეტაცია?  ნამდვილად თავისუფალია “ახალი ქალი” თუ ისიც პატრიარქალური კულტურის მიერ არის კონსტრუირებული? აბა, დავაკვირდეთ ფოტოს. კი, “ახალი ქალი” ნამდვილად უფრო დინამიურია, მაგრამ მასშიც ისევე იგრძობა “დაჭიმულობა”, როგორც ქართლის დედის შემთხვევაში. ამას მისი მოკლე კაბა და ვარცხნილობა მოწმობს.  იქნებ ეს მდინარესთან ჩამომჯდარი თავისუფალ-გახარებული ქალი კი არა, ვინმე გლამურული რუსკა, თიკო ან ნუკია, რომელთაც ტელეკომპანია “იმედის” ეთერში ვხედავთ ხოლმე? იქნებ სულაც “ქალური ლოგიკის” გადაღებებიდან ახლახანს გამოსული მოდელი გოგოა? აღნიშნული გოგონები ქართლის დედას საერთოდ არ ჰგვანან, მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ისინი კულტურის მიერ რეპრესირებული ქალები არ არიან. უბრალოდ ისინი სხვა მოთხოვნებს ემორჩილებიან, სხვა როლს თამაშობენ და ქართლის დედა კი – სხვას.

ილია ჭავჭავაძე თავის ლექსში “ქართვლის დედას” წერს:

“ჩვენ უნდა ჩვენი ვშვათ მყოობადი,
ჩვენ უნდა მივსცეთ მომავალი ხალხს…”

მერე კი აზუსტებს, როგორ ხედავს ქალის როლს ამ საქმეში:

“აქ არის, დედავ, შენი მაღალი
დანიშნულება და საღმრთო ვალი!
აღზარდე შვილი, მიეც ძალა სულს…”

ქართლის დედა ნაციონალისტური პროექტის ნაწილია. აქ ქალის ერთადერთი დანიშნულება და საქმე ისაა, რომ გახდეს დედა და “ღირსეული” შვილები აღზარდოს – ბიჭები კარგ მებრძოლებად და პატრიოტებად გამოზარდოს, გოგოები კი მოამზადოს ისევ იმ საქმისთვის, რასაც თავად აკეთებს – დედობისთვის და მომდევნო თაობის აღზრდისთვის.  ასეთი ქალის ერთადერთი ლეგიტიმური იდენტობა არის დედობა, მან არაფერზე არ უნდა იფიქროს სამშობლოს წინაშე თავისი ვალისა და თავისი შვილების გარდა, შვილებს უნდა მიუძღვნას თავისი ცხოვრების ყოველი წუთი, არ უნდა ჰქონდეს სექსუალური სურვილები, არ უნდა ჰქონდეს “მამაკაცის მსგავსად” მუშაობის, საზოგადო მოღვაწეობის ან თუნდაც ბრძოლის სურვილი. ეს ყველაფერი ქალს სამშობლოსა და მისი მომავლის სახელით ეკისრება, ანუ ეს ნაციონალისტური იდეოლოგიის შეკვეთაა.

როგორც ვხედავთ, ქალის როლის ასეთი გააზრება ჯერ კიდევ XIX საუკუნიდან არის აქტუალური და XXI საუკუნეში ჯერ კიდევ არ გამხდარა მარგინალური. ამას სიმბოლური გამოხატულებაც აქვს, ქართლის დედის ქანდაკება ჯერ კიდევ მკვიდრად დგას და მის დემონტაჟზე არავინ ფიქრობს. მაგრამ ახალ დროს ახალი მოთხოვნებიც მოაქვს, პატრიარქატიც ტრანსფორმირდება და მის მიერ მოთხოვნილი ქალური როლები უფრო მრავალფეროვანი ხდება. რა თქმა უნდა, ფემინისტური გადმოსახედიდან არამცდაარამც არ შეიძლება ჩაითვალოს პროგრესად ის, რომ დღეს თავდადებული დედებისა და დიასახლისების გვერდით რუსკები და თიკოებიც არსებობენ.

როგორც ვთქვი, “ახალი ქალის” ქანდაკება თავისუფალი და ბედნიერი ქალის ასოციაციას არ მიქმნის. ჩემი აზრით, ეს უბრალოდ ახალ, განსხვავებულ როლს მორგებულია ქალია. ცოტა ხნის წინ შალვა რამიშვილმა განაცხადა, რომ მას ებრალება ის ქალები, რომლებსაც არ უნდათ, რომ მამაკაცის ძლიერი ფრთის ქვეშ იყვნენ და რომლებსაც თავიანთ ვალად არ მიაჩნიათ, მამაკაცებს ემსახურონ (სწორედ ეს სიტყვა გამოიყენა). ასე გამოეხმაურა იგი ფემინისტების აღშფოთებასა და პროტესტს სექსისტური რეკლამებისა და “ქალური ლოგიკის” მიმართ. “ახალი ქალიც”, ვფიქრობ, იმ ქალის სახეა, რომელიც ძლიერ “ფრთოსნებს” მოსწონთ – ეს არის გლამურული, კეკლუცი, სულელი, სექსუალური (“ფრთოსნების” გაგებით სექსუალური), სუსტი და ძლიერი ფრთის ქვეშ თავის შეფარების მოსურნე ქალი. ქართლის დედა ნაციონალიზმის შეკვეთა იყო/არის, “ახალი ქალი” კი ძლიერი “ფრთოსნების” – მდიდარი და ძალაუფლების მქონე მამაკაცების შეკვეთაა.

შესაბამისად, ახალ ქანდაკებას ნამდვილად ვერ აღვიქვამ ფემინისტური იდეების გამოხატულებად და ამ იდეების ხალხამდე მიტანად. გიორგი კიკონიშვილის აზრით, ეს ადგილობრივი კულტურის ორგანული ნაწილია. ამაში კი დავეთანხმები, სამწუხაროდ, ქალის როგორც ერთი, ისე მეორე სახე ჩვენი კულტურის ორგანულია ნაწილია. ფემინიზმი, თავისუფალი და ბედნიერი ქალები კი ჩვენი კულტურის ნაწილი არ არის.

ლიზბეთ სალანდერი შვედეთის წინააღმდეგ

“იძებნება სამმაგი მკვლელობისთვის! პოლიცია ეძებს ფსიქოპათ მკვლელს!

პოლიცია ლიზბეთ სალანდერს ეძებს. სასამართლოს მიერ გონებაშეზღუდულად გამოცხადებული სალანდერი შვედური პოლიციის ერთადერთი ეჭვმიტანილია – მას თავისი მეურვისა და ჟურნალ “მილენიუმის” ჟურნალისტების მკვლელობაში ედება ბრალი. გოგონა ცეცხლს ეთამაშება…”

ასეთი დამაინტრიგებელი ანოტაცია აქვს “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობის” მიერ ახალგამოცემულ წიგნს “გოგონა, რომელიც ცეცხლს ეთამაშებოდა”. ეს სტიგ ლარსონის “მილენიუმის ტრილოგიის” მეორე წიგნია, გახმაურებული “გოგონა დრაკონის ტატუთი”-ს გაგრძელება.

შარშან შემოდგომაზე “ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ” ბლოგერებისთვის კონკურსი გამოაცხადა. ბლოგერებს “გოგონა დრაკონის ტატუთი” უნდა წაეკითხათ და პოსტი დაეწერათ. მონაწილეობა მეც მივიღე და ეს პოსტი დავწერე. ამჟამად კონკურსი არ არის გამოცხადებული, მაგრამ, რა თქმა უნდა, ეს სულაც არ შემიშლის ხელს მეორე წიგნზეც გადმოვცე ჩემი შთაბეჭდილებები.

მაშ ასე, “გოგონა, რომელიც ცეცხლს ეთამაშებოდა”:

ამ წიგნში, რა თქმა უნდა, კვლავ ვხვდებით უკვე ნაცნობ პერსონაჟებს – იქნება ეს ლიზბეთ სალანდერი, მიქაელ ბლუმკვისტი, ერიკა ბერგერი თუ სხვები. მათ გარდა ახალი პერსონაჟებიც ჩნდებიან და უნდა ითქვას, რომ ისინიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ.

უნდა ითქვას ისიც, რომ წიგნს თავისმომაბეზრებელი, უინტერესო დასაწყისი აქვს. წიგნის დაახლოებით პირველი 170 გვერდი სავსეა ისტორიულ-გეოგრაფიული ინფორმაციით, საყიდლების სიებითა და უინტერესო სექსუალური სცენებით. თუმცა ამ გვერდებზე რამდენიმე “გამონათებაც” არის და თუ მათ არ წაიკითხავთ, გაგრძელების გაგება გაგიჭირდებათ. გაგრძელება კი მართლაც შთამბეჭდავია. უინტერესო დასაწყისის შემდეგ ავტორი აღწერს იმას, რისი აღწერა და ჩვენება მართლაც ძალიან კარგად გამოსდის – სოციალურ უსამართლობას და ზნედაცემულ ადამიანებს/ქალთმოძულე კაცებს.

ქალთმოძულე კაცები, ფემინიზმი, გენდერული საკითხები ამ წიგნში, ისევე როგორც პირველში, აქტუალურია. ამჯერად, ავტორი საკითხის სხვა კუთხეს გვაჩვენებს. პირველი წიგნი მდიდარ ნაცისტებსა და შეშლილ მანიაკებს ეხებოდა, მეორე წიგნში კი სექს-ტრეფიკინგისა და სექს-მაფიის თემა შემოდის.

წიგნში ნათქვამია, რომ “შვედეთი ერთ-ერთ პირველ ადგილზეა რუსეთიდან და ბალტიისპირეთიდან მეძავების იმპორტის მხრივ”; ხოლო “სექს-მაფია რეალურად ვიღაც არარაობების უვარგისი ხროვაა”. მოკლედ, სექს-მაფია გაუნათლებელი, წერა-კითხვის უცოდინარი და ხელმოცარული ხალხითაა დაკომპლექტებული და არა – საზოგადოების მაღალი წრეებიდან გამოსული ადამიანებით. წიგნში მოცემული ინფორმაციით, მაფია აღმოსავლეთ ევროპიდან სექს-ტრეფიკინგს დაუბრკოლებლად აწარმოებს. საგანგებოდ არის ხაზი გასმული იმ ფაქტზე, რომ საზოგადოება და პოლიცია ამ ტიპის დანაშაულის მიმართ შემწყნარებლობას იჩენს და აიგნორებს მას. მაფია სინამდვილეში მეტად სუსტია, პოლიციას ამ პრობლემის მოგვარება უბრალოდ არ სურს და არ აინტერესებს. “ტალინელი და რიგელი თინეიჯერი გოგონების ჩაგვრა და გაუპატიურება არავის ადარდებს. ბოზი ბოზია. ეს სისტემის ნაწილია”. საუბარია იმაზეც კი, რომ პოლიცია მკვდარი მეძავის პოვნის შემთხვევასაც უმნიშვნელოდ მიიჩნევს და ჩქმალავს – “თუ ორმოცდარვა საათში მკვლელს ვერ იპოვიდნენ, პოლიცია “უფრო მნიშვნელოვანი საქმეების გამოძიებაზე” გადაერთვებოდა ხოლმე”.

ეს ყველაფერი კი ხდება იმ ფონზე, როცა შვედეთში ტრეფიკინგის წინააღმდეგ მკაცრი კანონმდებლობა არსებობს და სექსუალური მომსახურების ყიდვაც კანონით ისჯება. ავტორის დამოკიდებულება ამ საკითხის მიმართ შეიძლება ამ ფრაზით შეჯამდეს: “ტრეფიკინგი ადამიანის უფლებათა უდიდესი დარღვევაა”.

ლიზბეთ სალანდერი (რუნი მარა)

წიგნის ანოტაციიდან ჩანს, რომ ლიზბეთ სალანდერი მკვლელობებში ერთადერთ ეჭვმიტანილად გამოცხადდა. ამის შემდეგ არა მარტო პოლიციის, არამედ მედიისა და საზოგადოების მახინჯი სახეც გამოჩნდა. თავი წამოყო სკანდალებზე მონადირე, ყვითელმა, იარლიყების მიკერების მოყვარულმა და, თამამად შეიძლება ითქვას, ფაშისტურმა მედიამ. სტიგ ლარსონი ამ ყველაფერს დიდ ყურადღებას უთმობს და ვრცლად აღწერს, მაგრამ ერთგან თვითონვე ძალიან სხარტად და მრავლისმეტყველად აჯამებს: “პრესაში დაბეჭდილი მასალების მიხედვით, პოლიცია ეძებდა ფსიქოპათ ლესბოსელს, რომელიც სატანისტთა სექტას შეუერთდა და მათთან ერთად ეწეოდა სადო-მაზოხისტური სექსის და საზოგადოების, განსაკუთრებით, მამაკაცთა სიძულვილის პროპაგანდას”. სახელმწიფოს მიერ ქმედუუნაროდ და ფსიქოპათად გამოცხადებული, პოლიციის მიერ დევნილი და მედიის მიერ დემონიზებული ლიზბეთი არც სხვებმა დაინდეს. პირიქით, ეს საუკეთესო დრო გამოდგა მისი ძველი ნაცნობებისთვის, რომელთაც ლიზბეთი გაუგებარი მიზეზებით არ მოსწონდათ ან სძულდათ – გუდას პირი მოხსნეს და ისედაც დარწმუნებულ საზოგადოებას კიდევ ერთხელ აუწყეს, რა საშინელი და საშიში ადამიანი იყო ლიზბეთ სალანდერი. გასაკვირი არ არის, რომ ლიზბეთს ერთი პერიოდი ისეთი გრძნობა ჰქონდა, თითქოს მთელ შვედეთს მარტო უპირისპირდებოდა. თუმცა მას მალე მეგობრები და მოკავშირეებიც გამოუჩნდნენ. სხვათაშორის, ეს არის ის საკითხი, რაზეც შეიძლება ავტორს მიედავო და გააკრიტიკო – აღმოჩნდა, რომ ლიზბეთი მეგობრობდა მარგინალ ქალებთან და საზოგადოებაში ინტეგრირებულ, შეიძლება ითქვას, ავტორიტეტულ მამაკაცებთან. მისი ყველა “მფარველი” მამაკაცია. ქალებისა და კაცების ამგვარი დაყოფა-დაპირისპირება უცნაურად ჩანს, მით უმეტეს, იმ ფონზე, როდესაც ავტორი ასეთი მგრძნობიარეა გენდერული საკითხების მიმართ.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი თემა, რასაც ავტორი ეხება არის სახელმწიფოს ინტერესების სახელით ადამიანების ჩაგვრა. აქ მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ფსიქიატრიაც. როგორც ჩანს, ავტორს ფსიქიატრიისა და ფსიქიატრების მიმართ ძალიან სკეპტიკური დამოკიდებულება აქვს (რაც ჩემს დამოკიდებულებას ემთხვევა). წიგნში აღწერილი “მთავარი” ფსიქიატრი, საერთაშორისო დონის ექსპერტი, მხოლოდმხოლოდ ბანალური მოძალადეა, რომელსაც სახელმწიფო თავისი მიზნებისთვის იყენებს. ჩვეულებრივი მოძალადისგან განსხვავებით, მასთან ბრძოლა ძნელია, რადგან იგი “სიგელების, დიპლომების, აკადემიური წოდებების” უკან იმალება.

ბევრი რომ აღარ გავაგრძელო, ამ პრობლემებისა და უსამართლობების აღწერით ავტორი ახერხებს, მკითხველი გააბრაზოს და აღაშფოთოს. ჩემი აზრით, ეს სწორედ ისაა, რისთვისაც ღირს ამ წიგნის წაკითხვა.

სტიგ ლარსონი თანამედროვე პრობლემებს აღწერს და რაც მთავარია, ეს პრობლემები უნივერსალურია – იმავე პრობლემებს ევროპის, მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებშიც შეხვდებით. ეს ეხება საქართველოსაც. ის, რითიც საქართველო შვედეთს არ ჰგავს, სამწუხაროდ შემდეგია:

ა) ძლიერი ფემინისტური მოძრაობა;

ბ) განათლებული და სოციალური თემებით დაინტერესებული ჟურნალისტები; ასევე ჟურნალისტური გამოძიებები ამ თემებზე.

ფემინიზმი და სილამაზე

ამ პოსტის დაწერა გიორგი ძნელაძის სტატიამ გადამაწყვეტინა. ავტორი სილამაზის კონკურსებისა და მათთან დაკავშირებული სილამაზის სტანდარტების წინააღმდეგ ილაშქრებს, ამხელს მათ სექსისტურობას. ყოველივე ამაში გიორგის მეც ვეთანხმები, სილამაზის კონკურსი მართლაც პატრიარქალური კულტურისთვის დამახასიათებელი კიდევ ერთი მახინჯი მოვლენაა, მართლაც უწყობს ხელს ქალის ობიექტივაციას და მამაკაცთა სურვილებსა თუ გემოვნებაზე დაქვემდებარებას. ვიზიარებ იმ მოსაზრებასაც, რომ სილამაზე იყო მამაკაცების მიერ ქალისთვის ”მიგდებული” ერთადერთი სფერო (?), რომლის წყალობითაც მას საზოგადოებრივ ასპარეზზე გარკვეული წარმატების მიღწევა შეეძლო. მაგრამ თვით ამ სფეროშიც კი მკაცრი და მამაკაცზე ორიენტირებული სტანდარტები იყო გაბატონებული.

თუმცა თვალს ვერ დავხუჭავთ იმაზე, თუ როგორ აზრებს და რეაქციებს ბადებს ხანდახან მსგავსი სტატიები, ან ზოგადად, იდეები. ანტიფემინისტებს კიდევ ერთხელ ეძლევათ საბაბი, განაცხადონ, რასაც ისედაც დიდი ენთუზიაზმით აცხადებენ ხოლმე – ფემინისტები მხოლოდ მახინჯი ქალები არიანო. მათი თქმით, ფემინიზმი თავშესაფარია ისეთი ქალებისთვის, რომლებმაც მამაკაცებს თავი ვერ მოაწონეს, ესე იგი, ”მახინჯებისთვის”.  თავის მხრივ, ასეთი განცხადებები ფემინისტებს, რა თქმა უნდა, კიდევ უფრო განუმტკიცებს რწმენას სილამაზის კონკურსებისა და სხვა მისთანათა სექსისტურობაზე. აქ ამაზე აღარ განვავრცობ და ფემინისტურ მოსაზრებებზე არსებულ რეაქციებს დავუბრუნდები. რა თქმა უნდა, არა მხოლოდ ის გვესმის, რომ ფემინისტები ”მახინჯები” არიან; ზოგმა ადამიანმა შეიძლება ასეც შენიშნოს და იკითხოს, ფემინიზმი ესთეტიკას ხომ არ უპირისპირდებაო.

სწორედ ამ საკითხზე მინდა ვისაუბრო – ესე იგი, ფემინიზმის და ზოგადად სილამაზის იდეის ან ფემინიზმისა და ქალის სილამაზის ურთიერთდამოკიდებულებაზე. სწორი შთაბეჭდილება უჩნდებათ ამ ადამიანებს? მართლაც უპირისპირდება ფემინიზმი სილამაზის იდეას ან უარყოფს ქალის სილამაზეს? ნუთუ ფემინიზმისთვის სილამაზე ღირებული არ არის ან არ უნდა იყოს? რა უნდათ საერთოდ ამ ფემინისტებს?

Freja Beha

იქნებ ფემინისტების სურვილი ისაა, რომ ქალებმა პირდაუბანელებმა ან ტომარაგადაცმულებმა იარონ? მაგრამ არა, როგორც ცნობილია, ქალის ჩადრის, ბურკის და სხვა მსგავსი შესამოსლების ქვეშ დამალვა ფემინისტებს ისევე (ან უფრო მეტადაც) აღაშფოთებთ, როგორც ვთქვათ, სილამაზის კონკურსზე ბიკინებში და მაღალქუსლიან ფეხსაცმელში გამოწყობილი ქალი. მაშ რა უნდათ, თუ არც ერთი მოსწონთ და არც მეორე? ამის პასუხი შემდეგია: ფემინისტებს უნდათ, ქალი თვითონ ფლობდეს და განაგებდეს თავის სხეულს, შესაბამისად, თავის სილამაზეს და სექსუალობასაც. ჩადრიც და სილამაზის კონკურსიც იმიტომ არის მათთვის მიუღებელი, რომ  არც ერთ შემთხვევაში ქალი არ არის საკუთარი სხეულისა და სილამაზის განმკარგველი, არამედ ორივე შემთხვევაში ის ემორჩილება სხვის (მამაკაცის) მოთხოვნებს ან/და თავსმოხვეულ სილამაზის სტანდარტებს.

თუ მაინცდამაინც ამ უაზრო და ”დაშტამპულ” სილამაზის კონკურსებს მივაჩერდებით, შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ უიმედო მდგომარეობაა და ქალები ვერაფრით ვერ თავისუფლდებიან ხსენებული თავსმოხვეული სილამაზის სტანდარტებისგან. მაგრამ სინამდვილეში საქმე არც ისე ცუდადაა. ვინც მოდის ინდუსტრიაში ასე თუ ისე ჩახედულია, მან იცის, რომ ბოლო რამდენიმე წელია, რაც სამოდელო ბიზნესში გამოჩნდნენ გოგონები… ასე ვთქვათ, ანდროგინული გარეგნობისა და სტილის მქონე გოგონები, რომლებიც სულაც არ ჰგვანან სილამაზის კონკურსების ”დაშტამპულ” მონაწილეებს. ვფიქრობ, ისინი მართლაც ფლობენ საკუთარ სილამაზესა და სექსუალობას, ისინი არ ”ყიდიან” საკუთარ თავს მამაკაცებზე – თავისუფალნი არიან მოჭარბებული ფემინურობის, კეკლუცობის, ქარაფშუტობისა თუ ვულგარულობისგან.

ხსენებულ მოდელთა ლიდერად, ვფიქრობ, 22 წლის დანიელი გოგო, ფრეია ბეჰა (Freja Beha Erichsen) უნდა ჩაითვალოს. საგულისხმო ფაქტია ისიც, რომ ფრეია ცნობილია, როგორც ლესბოსელი და სასიყვარულო ურთიერთობები თავის კოლეგა-მოდელებთანაც ჰქონია. დღესდღეობით ის ერთ-ერთი ყველაზე მოთხოვნადი მოდელია, მასთან თანამშრომლობენ Chanel, Gucci, Burberry, Alexander Wang, Prada, Balmain, Balenciaga და ბევრი სხვა, მონაწილეობას იღებს უამრავ სარეკლამო კამპანიაში, ფოტოგადაღებებში… არანაკლებ ცნობილნი და პოპულარულნი არიან სხვა მოდელებიც: Kasia Struss, Irina Lazareanu, Agyness Deyn, Saskia de Brauw… ხსენებული მოდელების წარმატებულობას თავის მხრივ, ხელს უწყობს თანამედროვე მოდის ტენდენციები. ცხადია, თანამედროვე ანდროგინულ სამოსს ვინმე თვალებფახულა, ტუჩებგაბუსხულ თუ ხელოვნურად გაბერილმკერდიან გოგოს ვერ ჩააცვამ. მას ეს უბრალოდ არ მოუხდება.

დაბოლოს, არ შეიძლება არ ვახსენო კოკო შანელიც, რომელიც მოდისა და სილამაზის ისტორიაში რევოლუციური ფიგურა იყო. შანელი სისადავესა და ორიგინალობას ქადაგებდა და ებრძოდა ვულგარულობას. იგი ამბობდა (ბოდიშს ვიხდი უხეში თარგმანისთვის): ”მე ფუფუნება (luxury) მიყვარს. ფუფუნება მდიდრულობას და მორთულ-მოკაზმულობას კი არ ნიშნავს, არამედ ვულგარულობის არარსებობას. ვულგარულობა ამქვეყნად ყველაზე საძაგელი რამაა და მეც სწორედ იმისთვის ვიღწვი, რომ აღმოვფხვრა ის”.

ქალთმოძულე კაცები

“გოგონა დრაკონის ტატუთი” შვედი მწერლის, სტიგ ლარსონის ტრილოგიის პირველი წიგნია. იგი პირველად 2005 წელს გამოვიდა შვედეთში. წიგნი მალევე იქცა საერთაშორისო ბესტსელერად – 40 ენაზე ითარგმნა და მილიონიანი ტირაჟებით გაიყიდა. სამწუხაროა, რომ თავად ავტორი ვერ მოესწრო ამ წარმატებას – იგი 2004 წელს გარდაიცვალა. მილენიუმის ტრილოგიის მომდევნო ორი წიგნია “გოგონა, რომელიც ცეცხლს ეთამაშებოდა” და “გოგონა, რომელმაც კრაზანების ბუდე დაანგრია”. პირველ წიგნს შვედურ ორიგინალში “ქალთმოძულე კაცები” ერქვა და სხვა ევროპულ ქვეყნებშიც ამავე სათაურით გამოიცა. “გოგონა დრაკონის ტატუთი” ინგლისურენოვანი გამოცემის ვერსიაა. უნდა ვთქვა, რომ ეს უკანასკნელი სათაური თავიდანვე უინტერესოდ და მასებზე გათვლილ, “პაპსა” რამედ მომეჩვენა.”ქალთმოძულე კაცები” უფრო მომწონს – ეს სათაური  წიგნის ერთ-ერთ მთავარ თემაზე მიანიშნებს და თან უფრო დამაინტრიგებელიც არის. თუმცა, როდესაც დანარჩენი ორი წიგნის სათაურებიც მოვიძიე, დავასკვენი, რომ მთლიანობაში ასეც არა უშავს.

წიგნის ერთ-ერთი მთავარი თემა ქალებზე ძალადობაა. ორიგინალის სათაურიც და მთავარი გმირი გოგონაც მიგვანიშნებს იმაზე, რომ წიგნი დიდწილად ფემინისტურია. უფრო მეტიც, წიგნი რამდენიმე ნაწილადაა დაყოფილი და თითოეულ ნაწილს წამძღვარებული აქვს  მცირე სტატისტიკური მონაცემი (შვედეთში) ქალებზე ძალადობის შესახებ.

გოგონას ლიზბეთ სალანდერი ჰქვია და 24 წლისაა. წიგნში ჩართულია იმაზე მინიშნებაც, რომ გოგონა პეპი გრძელიწინდას ჰგავს; პეპი კი, როგორც ცნობილია, ფემინისტების ფავორიტია და მისაბაძ მაგალითადაც არის აღიარებული. ლიზბეთიც პეპის მსგავსად ექსტრავაგანტური, დამოუკიდებელი, მამაცი, ძლიერი, მებრძოლი გოგოა. ლიზბეთი საზოგადოებისგან სწორედ ამ თვისებების გამო არის გარიყული. ის პრობლემურ ბავშვად იყო შერაცხული, შემდეგ კი სულაც ჭკუასუსტად და ქმედუუნაროდ გამოაცხადეს და მიუხედავად სრულწლოვანებისა, სასამართლომ მეურვე დაუნიშნა. საზოგადოებისა და სახელმწიფოსთვის ლიზბეთი ჭკუასუსტია – მხოლოდ იმიტომ, რომ ძალადობრივ საზოგადოებას ვერ ეგუებოდა და თავადაც აგრესიით პასუხობდა, იმიტომ რომ პროტესტის ნიშნად განათლების სისტემას აღარაფრად აგდებდა და ოფიციალურ განათლებაზე უარი თქვა… სინამდვილეში ლიზბეთი ძალიან ინტელექტუალურია და შესანიშნავ უნარებს ფლობს, რასაც იყენებს კიდეც თავის გამოძიებებში. ის უსაფრთხოების უზრუნველყოფის კომპანიაში, Milton Security-ში მუშაობს.

წიგნში მრავლად შეხვდებით ქალთმოძულე კაცებს – შეშლილ ნაცისტებს, სერიულ მკვლელებსა და სადისტებს. თან არ გეგონოთ ეს კაცები საზოგადოების დაბალი ფენებიდან გამოსული, მარგინალიზებული და სასაოწარკვეთილი ტიპები იყვნენ. პირიქით, ყველა მათგანი მდიდარია, საკმაო ძალაუფლებაც აქვს და საზოგადოებაში პატივსაცემ ადამიანადაც ითვლება. მათი მსხვერპლი ქალები კი პირიქით, დაბალი სოციალური სტატუსის მქონე და შესაბამისად, სუსტნი და დაუცველნი არიან. ბუნებრივია, შეუძლებელია, ყველა კაცი სერიული მკვლელი იყოს. ამიტომ, ვფიქრობ ლარსონის პერსონაჟები და მათი ქმედებები უბრალოდ სიმბოლოა იმ ძალაუფლებისა, რომელსაც პატრიარქალურ საზოგადოებებში კაცები ფლობენ და ბოროტად იყენებენ.

“გოგონა დრაკონის ტატუთი” დეტექტიურ ჟანრშია გადაწყვეტილი. ლიზბეთ სალანდერი და მეორე მთავარი გმირი, მიქაელ ბლუმკვისტი, 60-იან წლებში გაუჩინარებელ გოგონას ეძებენ და კვალი სწორედ ქალთმოძულე კაცებამდე მიიყვანთ. აღსანიშნავია, რომ წიგნის პერსონაჟებს, მათ პიროვნებებს გაცილებით მეტი დრო ეთმობა, ვიდრე ეს კლასიკური დეტექტივებისთვის არის დამახასიათებელი. სხვანაირად რომ ვთქვათ, ეს წიგნი სხვა დეტექტივებთან შედარებით ნაკლებად ზედაპირულია. ავტორს ვუფასებ იმასაც, რომ კარგად წარმოაჩინა თანამედროვეობა, თუნდაც ისეთი პრობლემები, როგორიც ქალებზე ძალადობა ან ბიზნესმენთა კრიმინალური საქმიანობაა. წიგნის მეორე მთავარი თემა სწორედ თაღლითი და მაფიოზი ბიზნესმენებია. მათ ჟურნალისტი მიქაელ ბლუმკვისტი თავისი ჟურნალისტური გამოძიებებით უპირისპირდება. ერთი სიტყვით, ბლუმკვისტი და სალანდერი მთელი წიგნის განმავლობაში სიმართლის დასადგენად ან\და გამოსააშკარავებლად იბრძვიან. სიმართლე კი დიდი ღირებულებაა.

დისნეი: მტვრის გადაწმენდიდან ბიზნესვუმენობამდე

ყოველთვის მიყვარდა ”დისნეის” მულტფილმები, განსაკუთრებით კი ისინი, რომლებიც პრინცებზე და პრინცესებზეა. ამ პოსტშიც სწორედ მათზე ვისაუბრებ.  ”დისნეის” პირველი ასეთი მულტფილმი – ”ფიფქია და შვიდი ჯუჯა” – 1937 წელს გამოვიდა, ბოლო – ”დახლართული” (Tangled) – კი 2010 წელს. სხვაობა 73 წელს შეადგენს. საინტერესოა როგორ იცვლებოდნენ ამ ხნის განმავლობაში პრინცესები და როგორ წარმოუდგენდა ”დისნეი” ბავშვებს (და არა მარტო მათ) იდეალურ გოგონას? პრინცესა ხომ იდეალური გოგონას განსახიერებაა…

არის თვისებები, რომლებიც ყველა პრინცესისთვის ან უმეტესობა მათგანისთვის საერთოა, მაგალითად – ყველა კეთილია, ლამაზი, უყვარს სხვების დახმარება და ცხოველები; ყველა ცდილობს გაუმკლავდეს რაღაც პრობლემებს, უპირისპირდება უფროს თაობას/მშობლებს… რაც შეეხება განსხვავებებს – შეიძლება გამოვყოთ პრინცესათა სამი კატეგორია:

1. პრინცესები, რომლებიც პასიურად ელიან პრინცს;
2. პრინცესები, რომლებიც აქტიურად ეძიებენ პრინცს;
3. პრინცესები, რომლებიც თავიანთი საქმით არიან დაკავებულნი და პრინცს ”უბრალოდ” გზაში ხვდებიან.

”პასიური” პრინცესები გვხვდება 1937-1959 წლებში გადაღებულ ანიმაციებში. ესენია ფიფქია, კონკია და ავრორა/როუზი. ეს პრინცესები გარემოცულნი არიან ავისმსურველებით – ბოროტი დედინაცვლებით ან ბოროტი ჯადოქრით (ეს უკანასკნელი ავრორას ანუ მძინარე მზეთუნახავის შემთხვევაში), რომლებიც არ აძლევენ მათ საშუალებას ნორმალურად და ბედნიერად იცხოვრონ, საკუთარი თავის რეალიზაცია მოახდინონ და ა.შ. მეტიც, ორ შემთხვევაში ისინი საერთოდაც კლავენ/მიაძინებენ საბრალო პრინცესებს. მაგრამ ამ ანიმაციებში არ დგას საკითხი, რომ ამ პრინცესებმა იაქტიურონ და ბოროტებასა და ჩაგვრას როგორმე თავი დააღწიონ. მათი ერთადერთი ხსნა პრინცია – პრინცი მოვა, გადაარჩენს და იხსნის მათ, ბოროტებას განარიდებს. მათი ოცნებები და პრინცის ეს მოლოდინი აისახება მათ სიმღერებშიც. მაგალითად, ფიფქია პირდაპირ მღერის Someday My Prince Will Come-ო. 🙂 რით არიან დაკავებულნი ეს პრინცესები, სანამ პრინცი გამოჩნდება? ძირითადად სახლის დალაგება-წმენდა-რეცხვით, საჭმლის მზადებითა და ცხოველებთან მეგობრობით. 🙂 ამ მხრივ განსაკუთრებით ფიფქია გამოირჩევა – ალბათ გახსოვთ, რომ სისუფთავის დიდი მოყვარულია და საკუთარ მასპინძელ ჯუჯებსაც კი ხელ-პირის დაბანას აიძულებს. არც კონკიასთვისაა უცხო მსგავსი საქმიანობა, თუმცა ეს პერსონაჟი ალბათ სხვაგვარი ვერც იქნება.

”აქტიური” პრინცესები გვხვდება დაახლოებით 1989-1995 წლების ანიმაციებში: არიელი, ბელი, ჟასმინი, პოკაჰონტასი. ეს პრინცესები უკვე აღარ ელიან, როდის მოვა პრინცი და როდის გადაარჩენს მათ, ისინი თავად აქტიურობენ, ცდილობენ გაექცნენ იმ გარემოს, რომელიც ზღუდავს მათ როგორც ქალს და როგორც ადამიანს. ზოგადად, მათ არ აკმაყოფილებთ ის გარემო, რომელშიც ცხოვრობენ; მათ აინტერესებთ თვითსრულყოფა, შემეცნება, უნდათ რომ ნახონ მსოფლიო და გაიფართოვონ თვალსაწიერი. ბელი წიგნებს კითხულობს; არიელი ხმელეთის მცხოვრებთა ნივთებს აგროვებს; ჟასმინი სახლიდან გარბის, რათა ნახოს როგორია ცხოვრება სასახლის გარეთ; პოკაჰონტასი უცხოტომელს უმეგობრდება. პრინცები აქ კვლავინდებურად აქტუალურია – ოღონდ აქ პრინცესების რჩეული ის ხდება, ვინც მათ შემეცნებაში ეხმარება. მათი სიმღერებიც შემეცნებისკენ სწრაფვას ან მისით ტკბობას გამოხატავს – A Whole New World, Colors of the Wind… პრინცესების აქტიურობა ჩანს იმაშიც, რომ აქ უკვე მაინცდამაინც თავად ისინი აღარ არიან გადასარჩენები; პირიქით, ზოგ შემთხვევაში თვითონ იხსნიან ხოლმე თავიანთ პრინცებს.

”საქმიანი” პრინცესები – 1998-2010 წლები: მულანი, ტიანა, რაპუნცელი. თუ ”აქტიურ” პრინცესათა ოცნებებში პრინცები ჯერ კიდევ ფიგურირებს, ”საქმიანებს” ამაზე ფიქრი აზრადაც არ მოსდით. 🙂 მათ თავიანთი მიზნები და საქმეები აქვთ, რომელთა მისაღწევადაც შეიძლება მძიმე შრომა, საკუთარი თავისთვის ძალის დატანება, რისკზე წასვლა დასჭირდეთ… მაგრამ ისინი უკან არაფერზე იხევენ, რადგან არადამაკმაყოფილებელი მდგომარეობისგან დამხსნელი საკუთარი თავის გარდა არავინ ეგულებათ. ამიტომ მულანი ომში მიდის, ტიანა კი ძალ-ღონეს არ იშურებს, რომ საკუთარი ბიზნესი წამოიწყოს… ამ პრინცესებისთვის აქტუალურია საკუთარი თავის ძიება და საკუთარი ადგილის დამკვიდრება. ამის მაგალითად შეიძლებად მულანის ნამღერი Reflection გამოდგეს. ხოლო თუ საქმით გართულ პრინცესებს გზაში ვინმე სიმპათიური, მხიარული ყმაწვილი გადაეყრებათ, ამას რა სჯობსო, უარს არ ამბობენ. 🙂

მედეა – ფემინისტი

მედეა ბერძნული მითოლოგიის ცნობილი გმირია. მითი მოკლედ ასეთია: იასონი არგონავტებთან ერთად კოლხეთში მიემგზავრება, რათა ოდესღაც საბერძნეთიდან ”წაღებული” ოქროს საწმისი უკან დააბრუნოს. იგი კოლხეთის მეფის, აიეტის გრძნეულ ასულს, მედეას უყვარდება და საწმისის გატაცებაში ეხმარება. მედეა იასონს თან მიჰყვება საბერძნეთში, მათ გაუჩნდებათ ორი შვილი. რაღაც ხნის შემდეგ დევნილი მედეა და იასონი კორინთოში აღმოჩნდებიან. აქ იასონი გადაწყვეტს, გამოიყენოს შესაძლებლობა – ცოლად შეირთოს კორინთოს მეფის ასული კრეუსა (ზოგი ვერსიით გლავკე) და შესაბამისად მიატოვოს მედეა. შეურაცხყოფილი მედეა ახერხებს, მოკლას კრეუსა და მეფეც, შემდეგ კი თავის შვილებსაც ხოცავს და იქაურობას განერიდება.

მოგვიანებით ამ მითზე დაყრდნობით თავად ძველი ბერძნები ქმნიან ლიტერატურულ ნაწარმოებებს. მათ შორის ყველაზე ცნობილია ევრიპიდეს პიესა ”მედეა”. ზოგადად მედეას თემა საკმაოდ პოპულარულია და არსებობს უამრავი ნამუშევარი ხელოვნების სხვადასხვა დარგში.

საქართველოში მედეას მიმართ არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება არსებობს – ზოგს საინტერესოდ, სასიამოვნოდ ესახება ის, რომ ეს კოლხი ასული ასეთი პოპულარულია; ზოგს კი არ სიამოვნებს ის, რომ ”სამშობლოს მოღალატე” და შვილების მკვლელი ქალი მის ქვეყანასთან ასოცირდება. ამავე მიზეზებით აცხადებენ/აცხადებდნენ, რომ საქართველოში მედეას ქანდაკების დადგმა არასასურველია.

როგორც ჩანს, ეს ადამიანები მედეას უყურებენ, როგორც ისტორიულ პერსონაჟს. ”სამშობლოს მოღალატე” და ”შვილების მკვლელი” კი მათ არ უწყობს ხელს, რომ ”დიადი წარსულით” იამაყონ. მაგრამ როგორია მედეას უფრო მხატვრული სახე? ევრიპიდეს ”მედეა” არსებითად ფემინისტური ნაწარმოებია და არა ქალთმოძულე, როგორც ზოგი რატომღაც ფიქრობს. მედეას თავს გადამხდარი ამბავი კარგად აჩვენებს ქალის ხვედრს პატრიარქალურ საზოგადოებაში. მედეა მართლაც ბევრს გაიღებს იასონისთვის, უღალატებს და მიატოვებს სამშობლოს, მიდის უცხო მხარეში, სანაცვლოდ კი რას იღებს? უმადური მეუღლე მას ძალაუფლებასა და სოციალურ პრესტიჟზე ცვლის. აღსანიშნავია, რომ ასეთი რამის ჩადენა მას ძალიან ადვილად შეუძლია, მაშინ როცა ქალი არ სარგებლობს ასეთი უფლებებით. უფრო მეტიც, იასონი არა მხოლოდ მიატოვებს მედეას, არამედ უშვებს იმას, რომ ის კორინთოს მეფემ განდევნოს. რასაკვირველია, ამით მედეას მდგომარეობა ერთი-ორად მძიმდება – სულ მარტო და უმეგობროდ დარჩენილი იგი იძულებელი გახდება, რომ თავშესაფარი ეძებოს თავისთვის უცხო მხარეში, სადაც მტრები და მდევნელები უკვე საკმარისად ჰყავს. აი, როგორ ჩივის ქალის ხვედრზე ევრიპიდესეული მედეა: ”ვისაც შევწირე ჩემი სიცოცხლე, – გვიან გავიგე, საყვარლებო – თურმე უკანასკნელი ყოფილა კაცთა შორის. რამდენი სულდგმულია ამქვეყნად, რამდენ გულში ღვივის გრძნობა და აზრი, მაგრამ არ მოიძებნება არსება, ქალზე უფრო უმწეო და საცოდავი. ჯერ არის და, მამასისხლად ვყიდულობთ ქმარს, მაგრამ მალე ირკვევა, რომ მონა კი არა, დესპოტი შეგვიძენია, ხორცის მჯიჯგნელი. ვთქვათ, გაცილება დააპირე, ვაი შენს დღეს და მოსწრებას, სად წაუხვალ სირცხვილს? ქალებს ვინ მოგვცა იმისი ნება, რომ ქმარს გავეყაროთ? და, აი, ალალბედზე შევდივართ ქმრის სახლში, – უცხო ხალხი, უცხო წესი, უცხო გარემო; მიდი და იმტვრიე თავი, სადა ხარ, ვისთანა ხარ, ვინ გიწევს გვერდით, მხეცი თუ კაცი! ბედნიერად ითვლება ქალი, ყველა შენატრის იმის ყოფას, თუ ქმარი ერთგულად ეწევა ცოლ-ქმრობის უღელს; თუ არა და, სიკვდილი გვიჯობს სიცოცხლეს. თუ კაცს თავი მოაბეზრეს შინაურებმა, გავა, გარეთ გაინავარდებს, ტოლ-სწორებში მოილხენს და დროს გაატარებს, ჩვენ კი მხოლოდ მას უნდა შევციცინებდეთ თვალებში. ჩვენზე ამბობენ, მშვიდად და უზრუნველად ცხოვრობთ ქმრის სახლში, კაცის ცხოვრება კი ხელჩართული ბრძოლააო. რა სიბრიყვეა! ერთი შვილის შობას მირჩევნია სამი ბრძოლა გადავიხადო.”

მედეას მიერ შვილების მოკვლა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი და შეიძლება ითქვას საჭირო ფაქტია, რადგან ამის გარეშე ნაწარმოები როგორც ტრაგედია არ შედგება. მედეას მხოლოდ იასონის ახალი საცოლე და მამამისი რომ მოეკლა, ეს ”უბრალოდ” მიტოვებული, გამწარებული ქალის შურისძიებას დაემსგავსებოდა. შვილების მკვლელობა კი იმას ნიშნავს, რომ მედეა ჯანყდება – იგი ჯანყდება იასონის წინააღმდეგ, საკუთარი თავის წინააღმდეგ, მათი კავშირის წინააღმდეგ და შესაბამისად, ანადგურებს ამ კავშირის ნაყოფს – კლავს შვილებს. ეს აბსოლუტური უარყოფა და აბსოლუტური უიმედობაა, მედეა უკან დასახევ გზას არ იტოვებს. სწორედ ამიტომ არის იგი ჭეშმარიტად ტრაგიკული გმირი – აბსოლუტურ უარყოფაზე მწარე არაფერი არსებობს. ეს უკანასკნელი ჯანყი და აბსოლუტური უარყოფის ფაქტი განსაკუთრებით კარგად ჩანს ლარს ფონ ტრიერის ”მედეაში”; აქ იასონიც კიდევ უფრო მორალურად დაცემული გმირია, ვიდრე ევრიპიდესთან.

მედეა მართლაც ძლიერი და შთამბეჭდავი მხატვრული სახეა – აჯანყებული ფემინისტი.