ეკლესია, მაფია, პოლიცია

სააღდგომოდ დიდი ვნებათაღელვა გამოიწვია პაატა შამუგიას ბლოგპოსტმა და კიდევ ერთხელ დასვა დღის წესრიგში საკითხი, რას წარმოადგენს ეკლესია და რა დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეს მის მიმართ საზოგადოებას.

ზემოხსენებული ბლოგპოსტის შთაბეჭდილებით ბევრმა ადამიანმა ეკლესია და სამღვდელოება მაფიას შეადარა, ზოგმა პოლიციასთანაც გაავლო პარალელები. ვნახოთ, რით ჰგავს ან განსხვავდება ეს სამი ინსტიტუტი ერთმანეთისგან.

ეკლესია:

რა სარგებელი მოაქვს საზოგადოებისთვის? არანაირი. ადამიანთა გარკვეულ ნაწილს უქმნის ილუზიას, რომ “ყველაფერი რიგზეა” და “ყველაფერი კარგად იქნება”; ასევე თუ “წესიერად” მოიქცევა, სიკვდილის შემდეგ სამოთხეში მოხვდება. შეიძლება შემომედავონ კიდეც რომ ამგვარი ტყუილი და ილუზია საზოგადოებისთვის სასარგებლოა, მაგრამ მე პირიქით მგონია.

რა ზიანი მოაქვს საზოგადოებისთვის? მღვდლობა მართლაც ძალიან კომფორტული “პროფესიაა”. მღვდლები არაფერ სასარგებლოს არ ქმნიან, არაფრით არ ემსახურებიან საზოგადოებას. ისინი მხოლოდ არწმუნებენ ადამიანებს, თუ ფულს და ძალაუფლებას მოგვცემთ, სამოთხეში მოხვდებითო. ჰოდა, იღებენ კიდევაც – ფულსაც და ძალაუფლებასაც. თუ “მორჩილებაში არ იქნები”, თუ ეკლესიას და მოძღვარს არ დაუჯერებ, თუ შენი ცხოვრების ყოველ დეტალს მოძღვრის კონტროლს არ დაუქვემდებარებ და ყველაფერზე კურთხევას არ ითხოვ, მაშინ ცოდვილი ხარ და ღმერთი დაგსჯის, სამოთხეში ვეღარ მოხვდები… – ეს დისკურსი ძალიან გავრცელებული და ყველასთვის ცნობილია. ეკლესიას უნდა დაემონო, ემსახურო, ფული შესწირო (რაც მეტი, მით უკეთესი), მოძღვარს ყველაფერი დაუჯერო, საერთოდ სასულიერო პირში არასოდეს შეიტანო ეჭვი და არასდროს გააკრიტიკო, რადგან ის “წმინდაა”.

ამგვარად დამონებულ მრევლში/საზოგადოებაში ეკლესიას, რა თქმა უნდა, არ უჭირს გაავრცელოს ის იდეები, რაც კიდევ უფრო შეუწყობს ხელს მისი ძალაუფლების განმტკიცებას – მათ შორის, ფაშისტური, სექსისტური, ჰომოფობიური, ქსენოფობიური ან უბრალოდ აბსურდულ-ირაციონალური და ანტიმეცნიერული იდეები.

ამხელა ძალაუფლების მქონე ეკლესიას უკვე ისიც აღარ უჭირს, რომ არა მხოლოდ თავის მრევლს, არამედ სახელმწიფოსაც გამოსძალოს ფული რამდენიმე ათეული მილიონის ოდენობით (შეგახსენებთ, რომ “სახელმწიფოს ფული” იგივე საზოგადოების, გადასახადების გადამხდელთა ფულია). თუკი სახელმწიფო უარს იტყვის მისთვის ამ ფულის გადახდაზე, დიდია ალბათობა, ეკლესიამ თავისი ზომბირებული მრევლი ააჯანყოს.

ამგვარად, ეკლესია “იკვებება” საზოგადოების ხარჯზე, იღებს დიდ ფულსაც და დიდ ძალაუფლებასაც, ავრცელებს მახინჯ იდეებსა და მენტალიტეტს. ეკლესია აგებულია ადამიანთა ჩაგვრაზე, დისკრიმინაციასა და ექსპლუატაციაზე.

მაფია:

რა სარგებელი მოაქვს საზოგადოებისთვის? არანაირი. მაფიის ზოგი ტიპი ცდილობს, გარკვეულწილად ჩაანაცვლოს პოლიცია და სასამართლო და გადაწყვიტოს ადამიანებს შორის არსებული დავები. მაგრამ მაფიას არ შეუძლია, ჩაენაცვლოს სასამართლოს ან პოლიციას, ის ვერ იქნება სამართლიანობისა და უსაფრთხოების გარანტი, რადგან თავად არის კრიმინალური და უსამართლო. ისიც, ეკლესიის მსგავსად “მუშაობს” მხოლოდ საკუთარი ფულისა და ძალაუფლების გასაზრდელად და არავითარი სხვა მიზანი არ გააჩნია.

რა ზიანი მოაქვს საზოგადოებისთვის? მაფია არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგსა და უსაფრთხოებას, ქმნის კრიმინალურ ქსელებს, არის სხვადასხვა ტიპის მძიმე დანაშაულის ბუდე, ადამიანებს ფულს სძალავს და ექსპლუატაციას უწევს. მაფია აგრეთვე ავრცელებს მახინჯ მენტალიტეტს და სხვადასხვა ტიპის დისკრიმინაციულ თუ ფაშისტურ იდეებს, რომლებიც ზემოთ ეკლესიასთან აღვნიშნე.

მაფიის ბოროტების დანახვა გაცილებით უფრო ადვილია, რადგან ის კრიმინალურია და ადამიანების დამონებას უხეში ძალის გამოყენებით ახდენს. აი, ეკლესია კი ღმერთის (სიკეთის) სახელსაა ამოფარებული და მას თავისი ნებით ემონებიან, იმ იმედით, რომ სამოთხეში მოხვდებიან. ტყუილია! არ დაიჯეროთ! მონა ან ზომბი თუ იქნებით, ამის გამო სამოთხეში არ მოხვდებით.

პოლიცია:

რა სარგებელი მოაქვს საზოგადოებისთვის? იცავს საზოგადოებრივ წესრიგს, უზრუნველყოფს ადამიანთა უსაფრთხოებას და ძალადობისგან დაცულობას.

რა ზიანი მოაქვს საზოგადოებისთვის? პოლიციამ შეიძლება გამოამჟღავნოს მიდრეკილება კორუფციისკენ, ზოგიერთი ტიპის დანაშაულის იგნორირების ან სულაც ხელშეწყობისკენ, ძალის გადამეტებისა და ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისკენ…

პოლიცია არის ინსტიტუტი, რომელიც არსებობს ადამიანთა შეთანხმების საფუძველზე. პოლიციის ფუნქცია არის სწორედ ის, რომ მან დაიცვას საზოგადოებრივი წესრიგი, უზრუნველყოს უსაფრთხოება და კანონიერება. მაშასადამე, საზოგადოებას შეუძლია გააკრიტიკოს პოლიცია, მოითხოვოს მისგან, რომ არ გადაუხვიოს თავის ფუნქციებს, მოითხოვოს მასზე მეტი კონტროლი და ა.შ. მაფიის შემთხვევაში, რაიმე კონსტრუქციული კრიტიკა, რომ “ის თავის ფუნქციებს არ ასრულებს”, რა თქმა უნდა აბსურდია. ვფიქრობ, ასევეა ეკლესიის შემთხვევაშიც, რადგან ეკლესიის ოფიციალურად გაცხადებული ფუნქციები და მიზნები ბუნდოვანი და მისტიკურია. გარდა ამისა, სასულიერო პირების კრიტიკა, როგორც აღვნიშნე, პრაქტიკულად აკრძალულია.

როცა “ბედავენ” და რომელიმე მღვდელს აკრიტიკებენ, ეკლესიის დამცველებს ხანდახან მოჰყავთ ხოლმე ასეთი არგუმენტი, ამას მთელ ეკლესიაზე რატომ ავრცელებთ, ცუდი და კარგი ხომ ყველგან არისო. მე მინდა ვუპასუხო მათ, პოლიციაში შეიძლება იყვნენ “ცუდები და კარგები”, მაგრამ ეკლესიაში არა. არც მაფიაში. ეს ორი ინსტიტუტი თავისი არსით არის ბოროტება და თითო-ოროლა “ბუნჩულა” და “შემწყნარებლური” წევრი თუ გამოერევათ, ეს ინსტიტუტის ბუნებას არ ცვლის. ამგვარ ინსტიტუტებს უნდა ებრძოლო.

საყურადღებოა ის ფაქტიც, რომ ეკლესიაც, მაფიაც და პოლიციაც თითქმის სულ მამაკაცებით არის დაკომპლექტებული. ეკლესია და მაფია თავისი არსით წარმოადგენს მკაცრ პატრიარქალურ, იერარქიულ ინსტიტუტებს. ეკლესია და მაფია თავიანთი მახინჯი მენტალიტეტით ჩაგრავენ და მტრობენ არა მხოლოდ საზოგადოებრივ უმცირესობებს, არამედ ისეთ დიდ ჯგუფსაც, როგორიც არიან ქალები. ისინი, რასაკვირველია, იმონებენ თავიანთი წრის გარეთ მყოფ მამაკაცებსაც, მაგრამ მათი გაგებით ქალები (და ჰომოსექსუალი მამაკაცები) იერარქიის კიდევ უფრო დაბალ საფეხურზე დგანან. ამიტომ, მაფია და ეკლესია ნებისმიერ, თვით ყველაზე დაჩაგრულ-დამონებულ მამაკაცსაც კი “საჩუქარს უკეთებენ” – უფლებას აძლევენ, რომ ქალებზე იბატონოს. რაც შეეხება პოლიციას, ისიც, როგორც ყველა ტრადიციული ძალაუფლებასთან დაკავშირებული ინსტიტუტი ძირითადად მამაკაცებითაა დაკომპლექტებული, მაგრამ ვფიქრობ, ამის შეცვლა შესაძლებელია.

მე რომ პოლიტიკური პარტია მქონდეს, ამომრჩეველს შევპირდებოდი:

1. ეკლესიისთვის სახელმწიფო დაფინანსების შეწყვეტას;
2. პოლიციის ფემინიზაციას.

იხილეთ რუსი ფემინისტების “პანკ-ლოცვა”

სირაქლემები და “ტაბულა”

“ქართული ოცნების” პრესსპიკერი, მაია ფანჯიკიძე 8 მარტს გამოქვეყნებულ ერთ-ერთ ინტერვიუში აცხადებს, რომ საქართველოში ქალის უფლებები დაცულია და ამ მხრივ არანაირი პრობლემები არ არის.

ჟურნალ “ტაბულას” ბოლო ნომერი ფემინისტების მიერ გადაცემა “ქალური ლოგიკის” მიმართ პროტესტსა და დახურვის მოთხოვნას ეხმაურება სტატიით “ფემინისტური ლოგიკა”. სტატიის არსი ისაა, რომ “ტაბულა” ფემინისტებს თავისუფალი სიტყვისა და მედიის მტრებად აცხადებს; ერთგან კი წერია ასეთი რამ: “ერთია, როცა გამოხატვა აჩენს მყისიერ საფრთხეს – ძალადობის მსხვერპლად იქცეს რომელიმე პირი ან პირთა ჯგუფი. ასეთ დროს პირდაპირი კავშირი ძალადობასა და გამოხატვას შორის, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის აუცილებლობას ქმნის.” მაშასადამე, “ტაბულას” ჟურნალისტების აზრით, “ქალური ლოგიკა” ძალადობის მყისიერ საფრთხეს არ ქმნის და ამიტომ მისი დახურვის მოთხოვნა ბოროტებაა.

როგორც მაია ფანჯიკიძის, ისე “ტაბულაში” გამოთქმული მოსაზრება მცდარია და აი, რატომ:

არასამთავრობო ორგანიზაცია “ძალადობისგან დაცვის ეროვნულმა ცენტრმა” 2010 წელს ჩაატარა კვლევა ოჯახში ძალადობის შესახებ და აღმოჩნდა, რომ საქართველოში ყოველი მესამე ქალი ძალადობის მსხვერპლია. რეგიონების მიხედვით, ყველაზე მძიმე მდგომარეობა კახეთშია, სადაც ძალადობის მსხვერპლი 92%-ს აღწევს. საკმაოდ მძიმე მდგომარეობაა სხვა რეგიონებშიც, მაგალითად, ქვემო ქართლში, აჭარაში და იმერეთში ძალადობის მსხვერპლი ქალთა 3/4-ია. ძალადობა არის სხვადასხვა სახის, მათ შორის ფსიქოლოგიური, ფიზიკური და სექსუალური.

ქალები ხშირად ვერ ახერხებენ მოძალადე ქმრისგან (ან სხვა ოჯახის წევრისგან) თავის დახსნას, რადგან გარდა იმისა, რომ საზოგადოებრივი აზრი მათ წინააღმდეგაა, მათ უბრალოდ წასასვლელიც არსად აქვთ ხოლმე – მათ უძრავი ქონება ან მაღალი შემოსავალი არა აქვთ, გათხოვილ ქალს კი თავისი ოჯახი უარს ეუბნება უკან მიღებაზე. სახელმწიფოსთვის ეს საკითხი პრიორიტეტული არ არის, არსებული კანონმდებლობა ვერ უზრუნველყოფს ქალის დაცვას. ქალის დაცვას ვერც ქალის უფლებადამცველი ორგანიზაციები ახერხებენ – სხვადასხვა ინტერვიუებში თვითონვე აღიარებენ ამას. ისინი როგორც წესი, მხოლოდ იმას ახერხებენ, რომ მსხვერპლს დროებითი თავშესაფარი მისცენ, მაგრამ საბოლოოდ ქალი მაინც იძულებული ხდება მოძალადესთან დაბრუნდეს.

ასეთ პირობებში, საუბარი იმაზე, რომ ქალის უფლებები დაცულია ან რომ ძალადობის მყისიერი საფრთხე არ არსებობს, სირაქლემის პოზაა და სხვა არაფერი. ამ თემაზე სირაქლემის პოზა ძალიან გამტკბარი აქვს ნებისმიერი მიმართულების პოლიტიკოსს და “უფლებადამცველს”. ამაზე არავინ საუბრობს. “პოლიტიკური თემაა” ყველაფერი – საგარეო ურთიერთობებიდან დაწყებული სხვადასხვა სკულპტურების დადგმით დამთავრებული. ქალების პრობლემები კი “პოლიტიკური თემა” არაა. ჟურნალისტებს არც კი მოსდით აზრად, პოლიტიკოსებს ამის შესახებ კითხვა დაუსვან. “ბატონო/ქალბატონო, რას ფიქრობთ ოჯახში ძალადობის შესახებ და როგორ ესახება თქვენს პარტიას ამ პრობლემის მოგვარება?” გინახავთ ან გაგიგიათ ოდესმე მსგავსი კითხვა ქართველი პოლიტიკოსის მიმართ? მე არ მახსენდება. ჟურნალისტებს რატომღაც ჰგონიათ, რომ ამ თემაზე კითხვები მხოლოდ ქალის უფლებადამცველ ორგანიზაციებს ან დიდი-დიდი სახალხო დამცველის აპარატს უნდა დაუსვან.

პოლიტიკოსები და უფლებადამცველები დიდი ენთუზიაზმით საუბრობენ პატიმართა უფლებების დარღვევაზე, მათზე განხორციელებულ ძალადობაზე ან კიდევ აქციების ძალადობრივი მეთოდებით დაშლაზე და ა.შ. სტუდენტები აპროტესტებენ, რომ თვითმმართველობის წევრები “რიგით” სტუდენტებს სცემენ… ყველა აპროტესტებს, როცა კაცებს ხვდებათ, ქალებზე კი ყველა დუმს. რატომ? იმიტომ რომ ასეთი წესია – კაცებზე ჩვეულებრივ საჯაროდ ძალადობენ, ქალებზე კი არა. ქალზე საჯაროდ “ხელის აწევა” პატრიარქალურ-მაჩოისტური გადმოსახედიდან დიდ სირცხვილად და თავის მოჭრად ითვლება. აი, სახლში “ჩუმად” საკუთარ ცოლზე, შვილზე ან დაზე ძალადობა კი შეიძლება, სადმე მოფარებულ კუთხე-კუნჭულში ქალის გაუპატიურებაც არაა პრობლემა. ასეთი ძალადობის არშემჩნევა, მასზე თვალის დახუჭვა ბევრად უფრო ადვილია, ვიდრე იმაზე, რომელიც საჯარო სივრცეში ხდება.

დავუბრუნდეთ ისევ პატიმრების თემას. პატიმართა უმეტესობა კაცია, როგორც ითქვა, მათ არც თუ ცოტა დამცველი და გულშემატკივარი ჰყავთ. ჩნდება ბუნებრივი შეკითხვა, თუ ვინმე რეციდივისტი და საზოგადოებისთვის განსაკუთრებულად საშიში მამაკაციც კი იმსახურებს იმას, რომ მისი უფლებების დაცვისთვის იბრძოლონ, რატომ არ იმსახურებს იმავეს მშვიდობიანი მოქალაქე ქალი? აშკარა უსამართლობაა ის, რომ ქალის უფლებების ხსენებისთანავე ყველა (მათ შორის ქალებიც!) თავს ქვიშაში წარგავს და განაცხადებს, რომ არანაირი პრობლემა არ არსებობს, ეს რა სალაპარაკოა და ა.შ.

ქალზე ძალადობა მთელ მსოფლიოში პრობლემად რჩება. მაგალითად მოვიყვან შემთხვევებს, რომლებიც განსაკუთრებით მძიმე და ტრაგიკული შედეგით დასრულდა. 2000 წელს პალესტინაში 21 წლის ფახრა იუნუსს ყოფილმა ქმარმა მჟავა დაასხა. გოგონამ საშინელი დაზიანებები მიიღო, ცხვირი პრაქტიკულად სულ დაუდნა, უამრავი ოპერაცია გაიკეთა და ცოცხალი გადარჩა, მაგრამ ამ თავდასხმამ სამუდამოდ დაამახინჯა და ადამიანის სახე დაუკარგა. 12 წლის შემდეგ უბედური ქალი ფანჯრიდან გადახტა და თავი მოიკლა.

უკრაინელ 18 წლის გოგონას, ოქსანა მაკარს რამდენიმე კაცი დაესხა თავს, გააუპატიურეს, აწამეს და ცეცხლი წაუკიდეს. გოგონამ მძიმე დამწვრობები მიიღო, ექიმებს მისი ორივე ქვედა კიდურის და ერთი ხელის ამპუტაცია დასჭირდათ, მაგრამ ოქსანა მაინც გარდაიცვალა.

ამ პოსტს რომ ვწერდი, ჩემმა მეგობარმა ფეისბუქზე სწორედ მაშინ გააზიარა საქართველოში მომხდარი ეს ამბავი. 23 წლის გოგონა ქმარმა მოკლა. მოკლულს უკვე აღარაფერი ეშველება, მაგრამ იქნებ დამნაშავე მაინც დაისაჯოს მკაცრად. ზემოთ აღწერილ შემთხვევებში, მიუხედავად ძალადობის სიმძიმისა და კატასტროფული შედეგებისა, ფახრაზე და ოქსანაზე თავდამსხმელმა მამაკაცებმა მაინც მოახერხეს სასჯელისგან თავის დაძვრენა… იმიტომ, რომ გავლენიანი ოჯახებიდან იყვნენ და სახელმწიფოც მათ მხარეზე აღმოჩნდა.

 

რაც შეეხება “ტაბულას”, “ფემინისტური ლოგიკა” მათი პირველი ანტიფემინისტური სტატია არ არის, ამგვარი სტატიები ამ ჟურნალში საკმაოდ ხშირია. “ტაბულას” რედაქციას მიაჩნია, რომ მათ მემარჯვენე-ლიბერტარიანულ იდეოლოგიასთან ყველანაირი ფემინიზმი წინააღმდეგობაში მოდის. მაგრამ მე ვფიქრობ, ამაშიც ცდებიან. ამის სადემონსტრაციოდ კი სწორედ ოჯახში ძალადობის თემა გამოდგება. მემარჯვენეებისთვის იდეალური სახელმწიფო მინიმალური სახელმწიფოა. მინიმალური სახელმწიფოს არსი მდგომარეობს შემდეგში: მან უნდა დაიცვას თავისი მოქალაქეები საფრთხისგან, როგორც ერთმანეთისგან, ასევე სახელმწიფოს გარედან მომდინარე საფრთხისგან. ამიტომ მინიმალური სახელმწიფოს ყველაზე მნიშვნელოვანი ინსტიტუტებია ჯარი და პოლიცია. მეორე მხრივ, ეს სახელმწიფო რაც შეიძლება ნაკლებად უნდა ჩაერიოს სხვა საკითხებში, განსაკუთრებით ეკონომიკაში. მაშასადამე, მემარჯვენეების აზრით, სახელმწიფოს ყველაზე მნიშვნელოვანი ფუნქციაა, დაიცვას ადამიანები საფრთხისგან, ძალადობისგან, თავისუფლების შეზღუდვისგან, ხოლო სხვა მხრივ აცალოს მათ თავისუფლად განვითარება და ეკონომიკური აქტივობა. თუ დავეყრდნობით ქალზე ძალადობის შესახებ ჩვენ ხელთ არსებულ ინფორმაციას, თუნდაც ზემოთ ხსენებულ სტატისტიკას, გამოდის, რომ სახელმწიფო თავის უპირველეს და უმნიშვნელოვანეს ფუნქციას – ძალადობისგან დაცვას – ვერ ან არ ასრულებს. ამ ქალებისთვის ფაქტობრივად, არც მინიმალური და არც საერთოდ არანაირი სახელმწიფო არ არსებობს. ისინი არიან პრესახელმწიფოებრივ, ჰობსისეულ “ბუნებრივ მდგომარეობაში”, სადაც შედარებით სუსტ ადამიანს სხვა გზა არა აქვს, გარდა იმისა, რომ ან ითმინოს ძალადობა ან მოძალადე მოკლას. იმ შემთხვევაში თუ გატანჯული ქალი მეორე, უკიდურეს და საშინელ არჩევანამდე მივა, აქ უცებ საიდანღაც გაჩნდება სახელმწიფო და მკვლელს დასჯის, მიუხედავად იმისა, რომ თავისივე უმოქმედობითა თუ უუნარობით მიიყვანა ადამიანი ამ ზომამდე.

მართალია, მინიმალური სახელმწიფოს ცნება ჯერ კიდევ იმ ბნელ დროებაში ჩამოყალიბდა, როცა ქალი მოქალაქედ და სრულფასოვან ადამიანად არ მოიაზრებოდა. ასე რომ, ის თავიდან მართლაც მხოლოდ მამაკაცების დასაცავად იყო ჩაფიქრებული. მაგრამ ახლა ხომ სხვა დროა – თუ ქალს ადამიანად და მოქალაქედ ვაღიარებთ (რისი აღიარებისთვისაც სხვათაშორის, ქალებმა/ფემინისტებმა ბევრი იბრძოლეს), მაშინ ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ სახელმწიფო ვალდებულია ქალი ძალადობისგან დაიცვას, ისევე როგორც მამაკაცი, იმისგან დამოუკიდებლად, თუ სად და რა პირობებში ხორციელდება ეს ძალადობა.

აქედან გამომდინარე, აბსოლუტურად გაუგებარია, რით ეწინააღმდეგება ქალის ძალადობისგან დაცვის ფემინისტური მოთხოვნა ვინმეს მემარჯვენე-ლიბერტარიანულ იდეოლოგიას. მესმის, მემარჯვენე არ ეთანხმებოდეს სოციალისტური ფემინიზმის ზოგიერთ მოთხოვნას, მაგრამ ძალადობის საკითხზე სირაქლემას პოზაში ყოფნა არ მესმის. თუ ამ ადამიანს ყველანაირი ფემინიზმის ხსენებაზე ელეთმელეთი მოსდის და ჯიუტად უარყოფს ძალადობის არსებობას ან ამ თემის მნიშვნელობას, მაშინ გამოდის, რომ მას უბრალოდ ხელს აძლევს ამგვარი ძალადობის არსებობა და ქალის დაუცველობა. უკეთეს შემთხვევაში, ასეთ მემარჯვენეს (მამაკაცს) მოსწონს ის, რომ ამგვარად დამონებულ-დაბეჩავებული ქალები საზოგადოებრივ ასპარეზზე თუ შრომის ბაზარზე ვერანაირ კონკურენციას ვერ გაუწევენ, უარეს შემთხვევაში კი თვითონაც მოძალადეა. ძალადობაზე თვალის დახუჭვა არანაირი პოზიტიური იდეოლოგიური მოსაზრებებით არ იხსნება და არც შეიძლება აიხსნას.

ქართლის დედა და გლამურული გოგონა

ფეისბუქზე ყურადღება მიიქცია ერთმა ფოტომ. მისი ავტორი შალვა ლონდარიძეა და ზედ გამოსახულია ორი ქალი, ორი ქანდაკება. ერთი ქართლის დედაა, ერთიც ახალი ქანდაკება ხიდის მოაჯირზე. კონტრასტი ამ ქანდაკებებს, ქალის ამ სახეებს შორის აშკარაა, მაგრამ როგორც ჩანს, ამის არაერთგვაროვანი ინტერპრეტაციაა შესაძლებელი.

ზოგმა ამ კონტრასტში პროგრესი დაინახა, ახალი ქალი ფემინისტური იდეის განსხეულებად აღიქვა. კერძოდ, საუბარი მაქვს გიორგი კიკონიშვილის პოსტზე. გიორგი აცხადებს, რომ ამ ქანდაკებამ თუ ამ კონტრასტმა ქანდაკებებს შორის შეძლო მიეტანა ხალხამდე ის, რაც “აკადემიური ენით” მოსაუბრე ფემინისტებმა ვერ შეძლეს. მისი თქმით, ქანდაკება “ორგანულადაა შერწყმული ადგილობრივ კულტურასთან და ამ ადგილობრივი ენით ელაპარაკება ადამიანებს”. ერთი სიტყვით, გიორგის აზრით, ხელოვნებამ შეძლო ადამიანებთან მიეტანა ის იდეა, რომელიც ამ იდეის უპირველესმა მატარებლებმა (ფემინისტებმა) ვერ შეძლეს. ამ აზრით, ქართლის დედა კულტურის მიერ რეპრესირებული ქალის სახეა, “ახალი ქალი” კი, მისგან განსხვავებით, თავისუფალი და ბედნიერია.

მაგრამ არის კი ეს კონტრასტის სწორი ინტერპრეტაცია?  ნამდვილად თავისუფალია “ახალი ქალი” თუ ისიც პატრიარქალური კულტურის მიერ არის კონსტრუირებული? აბა, დავაკვირდეთ ფოტოს. კი, “ახალი ქალი” ნამდვილად უფრო დინამიურია, მაგრამ მასშიც ისევე იგრძობა “დაჭიმულობა”, როგორც ქართლის დედის შემთხვევაში. ამას მისი მოკლე კაბა და ვარცხნილობა მოწმობს.  იქნებ ეს მდინარესთან ჩამომჯდარი თავისუფალ-გახარებული ქალი კი არა, ვინმე გლამურული რუსკა, თიკო ან ნუკია, რომელთაც ტელეკომპანია “იმედის” ეთერში ვხედავთ ხოლმე? იქნებ სულაც “ქალური ლოგიკის” გადაღებებიდან ახლახანს გამოსული მოდელი გოგოა? აღნიშნული გოგონები ქართლის დედას საერთოდ არ ჰგვანან, მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ისინი კულტურის მიერ რეპრესირებული ქალები არ არიან. უბრალოდ ისინი სხვა მოთხოვნებს ემორჩილებიან, სხვა როლს თამაშობენ და ქართლის დედა კი – სხვას.

ილია ჭავჭავაძე თავის ლექსში “ქართვლის დედას” წერს:

“ჩვენ უნდა ჩვენი ვშვათ მყოობადი,
ჩვენ უნდა მივსცეთ მომავალი ხალხს…”

მერე კი აზუსტებს, როგორ ხედავს ქალის როლს ამ საქმეში:

“აქ არის, დედავ, შენი მაღალი
დანიშნულება და საღმრთო ვალი!
აღზარდე შვილი, მიეც ძალა სულს…”

ქართლის დედა ნაციონალისტური პროექტის ნაწილია. აქ ქალის ერთადერთი დანიშნულება და საქმე ისაა, რომ გახდეს დედა და “ღირსეული” შვილები აღზარდოს – ბიჭები კარგ მებრძოლებად და პატრიოტებად გამოზარდოს, გოგოები კი მოამზადოს ისევ იმ საქმისთვის, რასაც თავად აკეთებს – დედობისთვის და მომდევნო თაობის აღზრდისთვის.  ასეთი ქალის ერთადერთი ლეგიტიმური იდენტობა არის დედობა, მან არაფერზე არ უნდა იფიქროს სამშობლოს წინაშე თავისი ვალისა და თავისი შვილების გარდა, შვილებს უნდა მიუძღვნას თავისი ცხოვრების ყოველი წუთი, არ უნდა ჰქონდეს სექსუალური სურვილები, არ უნდა ჰქონდეს “მამაკაცის მსგავსად” მუშაობის, საზოგადო მოღვაწეობის ან თუნდაც ბრძოლის სურვილი. ეს ყველაფერი ქალს სამშობლოსა და მისი მომავლის სახელით ეკისრება, ანუ ეს ნაციონალისტური იდეოლოგიის შეკვეთაა.

როგორც ვხედავთ, ქალის როლის ასეთი გააზრება ჯერ კიდევ XIX საუკუნიდან არის აქტუალური და XXI საუკუნეში ჯერ კიდევ არ გამხდარა მარგინალური. ამას სიმბოლური გამოხატულებაც აქვს, ქართლის დედის ქანდაკება ჯერ კიდევ მკვიდრად დგას და მის დემონტაჟზე არავინ ფიქრობს. მაგრამ ახალ დროს ახალი მოთხოვნებიც მოაქვს, პატრიარქატიც ტრანსფორმირდება და მის მიერ მოთხოვნილი ქალური როლები უფრო მრავალფეროვანი ხდება. რა თქმა უნდა, ფემინისტური გადმოსახედიდან არამცდაარამც არ შეიძლება ჩაითვალოს პროგრესად ის, რომ დღეს თავდადებული დედებისა და დიასახლისების გვერდით რუსკები და თიკოებიც არსებობენ.

როგორც ვთქვი, “ახალი ქალის” ქანდაკება თავისუფალი და ბედნიერი ქალის ასოციაციას არ მიქმნის. ჩემი აზრით, ეს უბრალოდ ახალ, განსხვავებულ როლს მორგებულია ქალია. ცოტა ხნის წინ შალვა რამიშვილმა განაცხადა, რომ მას ებრალება ის ქალები, რომლებსაც არ უნდათ, რომ მამაკაცის ძლიერი ფრთის ქვეშ იყვნენ და რომლებსაც თავიანთ ვალად არ მიაჩნიათ, მამაკაცებს ემსახურონ (სწორედ ეს სიტყვა გამოიყენა). ასე გამოეხმაურა იგი ფემინისტების აღშფოთებასა და პროტესტს სექსისტური რეკლამებისა და “ქალური ლოგიკის” მიმართ. “ახალი ქალიც”, ვფიქრობ, იმ ქალის სახეა, რომელიც ძლიერ “ფრთოსნებს” მოსწონთ – ეს არის გლამურული, კეკლუცი, სულელი, სექსუალური (“ფრთოსნების” გაგებით სექსუალური), სუსტი და ძლიერი ფრთის ქვეშ თავის შეფარების მოსურნე ქალი. ქართლის დედა ნაციონალიზმის შეკვეთა იყო/არის, “ახალი ქალი” კი ძლიერი “ფრთოსნების” – მდიდარი და ძალაუფლების მქონე მამაკაცების შეკვეთაა.

შესაბამისად, ახალ ქანდაკებას ნამდვილად ვერ აღვიქვამ ფემინისტური იდეების გამოხატულებად და ამ იდეების ხალხამდე მიტანად. გიორგი კიკონიშვილის აზრით, ეს ადგილობრივი კულტურის ორგანული ნაწილია. ამაში კი დავეთანხმები, სამწუხაროდ, ქალის როგორც ერთი, ისე მეორე სახე ჩვენი კულტურის ორგანულია ნაწილია. ფემინიზმი, თავისუფალი და ბედნიერი ქალები კი ჩვენი კულტურის ნაწილი არ არის.